Współczesny sport wykształcił się na przestrzeni XIX wieku. Na dynamizm jego rozwoju i jego masowość znacząco wpłynęło powstanie klubów sportowych i zrzeszających je związków, połączone z głębokimi zmianami w strukturach społecznych i organizacji pracy.
Dzisiaj sport jest uważany za fenomen obecnej cywilizacji i to na niespotykaną skalę. Znawca futbolu Simon Inglis stwierdził: ...z czasem zaczęto budować stadiony, które przywiązywały ludzi do piłki. Przywiązanie do stadionu jest często większe od sympatii dla klubu lub zawodnika. Zawodnicy, bowiem przychodzą i odchodzą – to tylko najemnicy. Ale kibic zostaje z drużyną, której stałym elementem jest stadion.
Zaczątkiem stadionu piłkarskiego były trybuny główne (znane wcześniej z wyścigów konnych), które uzupełniano kolejnymi trybunami, doprowadzając do pełnego domknięcia. Ewolucja gier zespołowych wyłoniła najwłaściwsze dla nich formy stadionów, jednocześnie mając wpływ na wielkości i kształt poszczególnych boisk.
Akt wskrzeszenia Igrzysk Olimpijskich również przyczynił się do rozwoju współczesnego stadionu, poprzez swoją kluczową rolę w popularyzacji i upowszechnianiu gier i sportów. Stadion musi obsłużyć masy kibiców, sportowców i stworzyć warunki dla dyscyplin. O tym jak bardzo się rozwijają dyscypliny sportowe, można stwierdzić zestawiając igrzyska I Olimpiady w Atenach z 1896, w których wzięło udział 295 sportowców z 13 krajów w 43 konkurencjach 9 dyscyplin, z XXIX Olimpiadą w Pekinie 2008 (fot. 15).
Fot. 15. Stadion Olimpijski w Pekinie, 2008 r., Chiny [fot.: nastadionach.pl]
Udział wzięło 11526 sportowców z 204 krajów w 302 konkurencjach 35 dyscyplin. Rozwój, popularność i prestiż kolejnych zawodów pociąga za sobą rozwój budownictwa i architektury sportowej, stadionu i jego fasady, od której obecnie oczekuje się efektu dzieła sztuki konstrukcyjno-architektonicznej [7].
Geneza fasady stadionu na przykładzie przełomowych realizacji [7]
Ewolucja formy współczesnego stadionu rozpoczęła się od adaptacji Stadionu Igrzysk Panateńskich (fot. 1).
Fot. 1. Częściowo zrekonstruowany antyczny Stadion Panateński w Atenach, który zapoczątkował ewolucję architektonicznej formy współczesnego stadionu, Grecja [wg [7]]
Organizatorzy pierwszych nowożytnych Igrzysk Olimpijskich, nawiązali w ten sposób do antycznej tradycji. Zresztą nie było wówczas innych wzorców areny i widowni dla nowo kształtujących się dyscyplin. W tym przykładzie i pierwszych realizacjach nie stosowano wykończeń fasadowych. Stadion położony jest w naturalnym zagłębieniu terenu pomiędzy dwoma wzgórzami, o formie otwartej (fot. 2).
Fot. 2. Zdjęcie satelitarne Stadionu Panateńskiego w Atenach, rekonstrukcja z 1896 r., Grecja [źródło: Google Earth, 2012]
Przykłady stadionu II Olimpiady w Paryżu 1900 oraz Areny White City Stadium 1908 (uważanej za pierwszy stadion nowej ery, fot. 3) są przykładami kolejnego etapu kształtowania się form stadionów całkowicie otwartych, gdzie dach pojawiał się na niewielkich fragmentach widowni. Stosowano wtedy ziemne konstrukcje widowni, a w nowocześniejszych realizacjach zaczęły pojawiać się konstrukcje widowni oparte na szkieletowym ustroju – głównie żelbetowym, co zapoczątkowało kształtowanie form elewacji.
Fot. 3. White City Stadium w Londynie, 1908 r., Anglia [źródło: The National Archives
bbc.co.uk]
Fot. 4. Stadion i basen olimpijski w Berlinie, 1936 r., Niemcy [żródło: Bundesarchiv]
Tak jak na stadionie w Berlinie (fot. 4), wybudowanym na olimpiadę w 1936 roku. Pierwotny projekt zakładał wprowadzenie elementów ze szkła, oprawionych w stalowe ramy, lecz koncept ten był niezgodny z narodowo-socjalistyczną wizją architektury III Rzeszy, dlatego nowoczesne elementy projektu zastąpiono masywnymi bryłami piaskowca. Stadion stanął na żelbetowych palach, tworząc perspektywę rytmicznych elementów zamkniętych na obwodzie stadionu, dając w ten sposób wrażenie zmienności ich rozstawu.
Pod trybunami zrealizowano promenadę, dzięki której klaruje się światłocień, który jeszcze bardziej podkreśla masywność eksponowanej konstrukcji i nadaje jej dostojeństwa. W całym kompleksie zastosowano układ ściśle geometryczny, a tym samym logiczny i prosty. Wejście główne poprzedzono pylonami, podkreślając majestat założenia.
Przy opisach stadionu Maracana z 1950 r. coraz częściej wspomina się o wyglądzie fasady, co świadczy o tym, że przestaje ona być wyłącznie konstrukcją wsporczą trybun, a zaczyna wpływać na odbiór stadionu. Określono ją jako obwód dwupiętrowy prostoliniowy, o profilu łamanym. Fasada tworzy kompozycję pionową, mając na celu ekspozycję elementów konstrukcyjnych. Stadion został domknięty ze względów akustycznych i widokowych poziomym pierścieniem zadaszenia nad trybunami, nie osłaniając całej widowni. Zadaszenie jest załamaną kontynuacją podziałów elewacji, tworząc spójne domknięcie bryły.
Fot. 5. Łamany profil elewacji Azteca Stadium w mieście Meksyku, 1968 r., Meksyk [źródło: capacitycrowd.blogspot.com]
Następnie na Azteca Stadium z 1968 zastosowano łamany profil elewacji (fot. 5) i wspornikowe zadaszenia obwodowe o 50 metrowym wysięgu, również nie osłaniając całej widowni, ale już w granicach 80%.
Fot. 6. Stan obecny i widok na otoczenie. Stadion Olimpijski w Monachium, 1972 r., Niemcy [źródło: Arad Mojtahedi, wikipedia.pl]
Dalsza ewolucja form architektonicznych doprowadziła do odmiennej formuły przestrzennej, polegającej na tworzeniu wnętrz zamkniętych. Była potrzeba uzyskania systemu umożliwiającego zmianę otwartego wnętrza stadionu, na zamknięte wnętrze halowe, jak np. Stadion Olimpijski w Monachium z 1972 r. (fot. 6), czy Stadion Olimpjski w Montrealu z 1976 r. (fot. 7).
Fot. 7. Stan obecny Stadionu Olimpjskiego w Montrealu, 1976 r., Kanada [źródło: moshnride, deviantart.com]
Nowatorstwo budowanych ówcześnie obiektów dotyczyło jednak głównie zadaszeń. Niektóre z koncepcji sprawdziły się w praktyce, inne nie. Mimo ryzyka związanego z niepowodzeniem, istnieje chęć stosowania nowinek technicznych i udziału w wyścigu najlepszych, największych i najciekawszych.
Jest to zrozumiałe, gdyż oczekiwania rosną. Dlatego, kolejne rewolucyjne formy pojawiały się wraz z nowinkami technicznymi i poszerzającymi się możliwościami. Jednym z przykładów może być Allianz Arena w Monachium z 2004 roku, realizacja pracowni Herzog & de Meuron, znanej z niebanalnych pomysłów i mistrzowskiego detalu architektonicznego. Jest to przykład nie przypominający żadnego znanego dotąd stadionu (fot. 8).
Fot. 8. Allianz Arena w Monachium, 2004 r., Niemcy [źródło: Richard Bartz, free-photos.biz]
Trafna lokalizacja, w połączeniu z ciekawą architekturą, pozwoliła stać się temu obiektowi ikoną miasta. Tym, co najbardziej charakterystyczne, jest wykończenie fasady, złożone z modularnych poduszek. Elewacja przechodząca w dach jest pokryta cienkimi foliowymi poduszkami EFTE, które mogą być oddzielnie podświetlone w trzech kolorach (białym, czerwonym lub niebieskim). Jednocześnie półprzezroczysta i świecąca „skóra” stadionu jest jedną z największych konstrukcji membranowych na świecie – ma powierzchnię 66 000 m2.
Fot. 9. Pływalnia Olimpijska w Pekinie, 2008 r., Chiny [źródło: transazja.pl]
Ale architektura sportowa to również etap szukania ciekawej inspiracji, która nie byłaby wyłącznie nowinką techniczną. To próba wytłumaczenia wyboru zastosowanych rozwiązań i użytych materiałów.
Fot. 10. Stadion AAMI Park w Melbourne, 2010 r., Australia [źródło: shaustralia-2010.blogspot.com]
Fot. 11. Widok na elewację. Stadion Miejski w Poznaniu, 2010 r., Polska [wg[1]]
Fot. 12. Widok na elewację. Stadion Miejski w Gdańsku, 2011 r., Polska [wg [9]]
Fot. 13. Stadion Rhein Energie w Koln, 2005 r., Niemcy [źródło: koelnersportstaetten.de]
Fot. 14. Widok na elewację. Stadion Narodowy w Warszawie, 2011 r., Polska [fot.: obiezyswiatka.eu]
mgr inż. arch. Katarzyna Szmuryło
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 10/2012
