Planowanie badań szyb hartowanych lub zespolonych izolacyjnych. Część 1

Szczegóły: Kategoria: Wydanie 12/2008; Opublikowano: 07 styczeń 2009

Zasady ogólne
     Obecnie trwają prace przy nowelizacji Ustawy o wyrobach budowlanych, a także zmian w Rozporządzeniu dotyczącym Warunków Technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zmiany mają na celu poprawę jakości materiałów budowlanych w ogóle, w odniesieniu do wymagań podstawowych w budownictwie oraz skutecznej kontroli produkcji wyrobów budowlanych i ich właściwości, podawanych przez producenta w Deklaracji Zgodności, według odnośnych specyfikacji technicznych.

     W związku z tym przypomnieć należy zasady planowania i prowadzenia badań jakości na przykładzie dominujących oszkleń w budownictwie, tj. z zastosowaniem bezpiecznych szyb hartowanych (dalej w skrócie SH) oraz szyb zespolonych izolacyjnych (w skrócie SZI).

Zobowiązanie do planowych badań
     Zobowiązanie producenta SH lub SZI do planowych badań w ramach zakładowej kontroli produkcji (w skrócie ZKP) wynika z powołanych wyżej przepisów wykonawczych, a także w związku z obowiązkiem podania w Deklaracji Zgodności WE lub w Krajowej Deklaracji Zgodności, właściwości (parametrów, klas) użytkowych ze wskazaniem specyfikacji technicznej (norma, aprobata techniczna) w odniesieniu do znanego i/lub przewidywanego zastosowania typu szyby w obiekcie budowlanym.

     Istotą problemu jest więc dostosowanie planu w ramach ZKP dla konkretnego typu SH lub SZI według cech użytkowych do przewidywanego zastosowania w obiekcie oraz użycie odpowiedniego dlań systemu oceny zgodności. Zastosowanie określonego systemu oceny zgodności wiąże się z kolei z poziomem kontroli i licznością partii, a zwłaszcza z granicą akceptowanej jakości AQL (z ang. Acceptance Quality Limit) lub jakości granicznej LQ (z ang. Limiting Quality) dla właściwości użytkowych podlegających sprawdzeniu według ustalonego programu badań.

Plany normatywne
     Plany normatywne w zakresie minimalnych programów badań SH oraz SZI są zawarte w zharmonizowanych normach, w tym przypadku w PN EN 12150-2 oraz w PN EN 1279-6.

     Należy jednak podkreślić, że przy ogromnej różnorodności zastosowań i typów szkła w budownictwie oraz przy rosnących wymaganiach użytkowników obiektów budowlanych, plany badań w oparciu o minimalne programy normatywne nie spełniają już oczekiwań odbiorców. Na przykład są dodatkowe oczekiwania użytkowników w zakresie gwarancji trwałości, minimalizacji zniekształceń optycznego obrazu odbitego od powierzchni przeszklonych szybami refleksyjnymi, estetyki uszczelnień zespoleń albo ograniczeń dotyczących krytycznych klas niezgodności, itd.

     Pojęcie programu badań dotyczy zapisanych w specyfikacji technicznej badań wymaganych i dodatkowych, przyjętych przez producenta, natomiast plan badań wiąże poszczególne rodzaje badań z licznością partii produktu, licznością pobranej próbki i przyjętą (lub wymaganą przez odbiorcę) granicą AQL lub LQ. Na takiej podstawie można i należy opracować plany badań z użyciem przewidzianych w zbiorze norm (PN ISO 2859-1) jednego z siedmiu poziomów kontroli oraz planów jedno-, dwu- i wielostopniowych. Pozwala to optymalizować koszty badań poprzez tworzenie planów elastycznych, dostosowanych do ustalonych granic AQL, LQ i skali produkcji typu szyby.

     W tworzeniu planów badań właściwości szyb podlegających sprawdzeniu należy również uwzględnić specyfikę produkcji oraz, czy miarą jakości ma być procent występowania jednostek niezgodnych w partii lub liczba niezgodności na 100 jednostek kontrolowanych.

     Z kolei skala produkcji określonego typu szyby wymaga ustalenia, czy kontroli będą poddawane według granicy AQL ciągłe serie partii wyrobu z tego samego zakładu (agregatu), czy będą to partie izolowane i kontrolowane według jakości granicznej LQ, ponieważ w przypadku SH i SZI nie występują warunki do stosowania procedur kontroli skokowej.

     Oznacza to także, że przy produkcji SH i/lub SZI każda partia produktów musi być poddana jednej ze wskazanych procedur kontroli i dopuszczona do zbytu, po uzyskaniu określonej w planie badań liczby kwalifikującej Ac (Ac, dopuszczalna liczba jednostek niezgodnych), lub nie zaistnienia liczby dyskwalifikującej Re (Re, niedopuszczalna liczba jednostek niezgodnych), przypisanych określonej właściwości podlegającej sprawdzaniu. Jednostka niezgodna może mieć jedną lub więcej niezgodności.

Procedury kontroli
     Procedura odbiorczej kontroli wyrywkowej ma na celu stwierdzenie, że dostawca przedstawia partie mające uzgodniony poziom jakości lub lepszy od uzgodnionego, tak aby odbiorca otrzymał partie o akceptowanej jakości przy założeniu, że koszt wyrobu obejmie zarówno koszt kontroli jak i koszt produkcji. Zaletą odbiorczej kontroli wyrywkowej jest umiejscowienie odpowiedzialności za jakość po stronie Producenta, który jednak ma przekonanie o zapewnieniu akceptowanego poziomu jakości, bowiem w przeciwnym razie wystąpią duże koszty związane z partiami niezgodnymi z wymaganiami.

     W przedstawionych procedurach występuje statystyczne pobieranie próbek, jednak w przypadku, gdy kontroli podlegają niezgodności krytyczne, może zaistnieć potrzeba kontroli stuprocentowej.
     Metoda kontroli alternatywnej polega na badaniu jednostki albo właściwości jednostki i klasyfikowanie tej jednostki jako „zgodnej” lub „niezgodnej z wymaganiami”.

     O podejmowanym dalszym działaniu decyduje się na podstawie policzonej liczby jednostek niezgodnych albo liczby niezgodności znalezionych w losowej próbce, według normowych warunków przejścia.
     Jednostki wyrobu są przedstawiane do odbioru w grupach, a nie jako pojedyncze jednostki, a każda grupa jednostek jest nazywana partią. Każda kontrolowana partia powinna się składać z jednostek wykonanych zasadniczo w tych samych warunkach i w tym samym czasie oraz reprezentować jednostki tego samego typu (charakterystyki) wyrobu.

     Procedury kontroli metodą alternatywną wymagają ustalenia liczności partii. Producent powinien korzystać w tym zakresie z decyzji Jednostki Upoważnionej, powołanej przez tzw. Pierwszą, Drugą lub Trzecią Stronę, a więc Jednostką Upoważnioną może być:
● komórka jakości w ramach organizacji Dostawcy,
● organizacja nabywcy lub Odbiorcy,
● niezależna jednostka kontrolna lub certyfikująca.

     Gdy tylko jest to możliwe, Jednostka Upoważniona powinna określać liczność partii po konsultacji z Dostawcą aby wybrana wielkość odpowiadała obu stronom. Ustalenie liczności partii nigdy nie może być przeprowadzone przy nieznajomości procesu produkcyjnego.

     Kontrola partii produktów może być realizowana jako kontrola ciągu partii lub kontroli partii izolowanych.
     W przypadku kontroli partii za partią (ciąg partii) zazwyczaj wyniki kontroli poprzednich partii są dostępne przy produkcji kolejnych partii i można określić tendencję zmian jakości, np. pogorszenia jakości i podjęcia bardziej rygorystycznej kontroli (wg. warunków przejścia).

     Jeżeli stosuje się plany badania na podstawie AQL, to kontrolowane partie pochodzące z procesu produkcji, którego jakość jest lepsza lub równa AQL, będą przeważnie przyjmowane. Oznacza to, że przy ciągłej serii partii wartość AQL jest przy kontroli wyrywkowej średnim poziomem procesu i zawsze będzie lepiej gdy procent jednostek niezgodnych będzie niższy od przyjętego AQL. AQL jest więc wybranym rozgraniczeniem miedzy tym, co będzie uważane za zgodne z wymaganiami, a tym, co nie będzie uważane za zgodne.

     Nieco inaczej przebiega kontrola partii izolowanej, kilku partii izolowanych albo partii wyrobów składowanych w czasie, kiedy produkcja została zakończona i nie ma możliwości odwołania się do warunków przejścia. W celu zabezpieczenia interesu Dostawcy i Odbiorcy gdy partie są kontrolowane z zastosowaniem procedury jakości granicznej LQ, potrzebne są informacje o tym, czy partia pochodzi z sukcesywnej serii partii zgodnych z wymaganiami, czy jest partią mieszaną składającą się z wyrobu wytworzonego w różnym czasie i/ lub na różnych liniach produkcyjnych.

     Jakość graniczna jest wskaźnikiem wejściowym LQ wyrażonym w procencie jednostek niezgodnych w partii lub liczby niezgodności na 100 jednostek kontrolowanych, któremu w kontroli wyrywkowej odpowiada małe prawdopodobieństwo przyjęcia partii, nazywane także „ryzykiem odbiorcy”. W istocie jakość graniczna LQ jest dla odbiorcy niepożądana, a dla otrzymywania partii zgodnych z wymaganiami frakcja jednostek niezgodnych powinna być znacznie mniejsza od LQ, zwykle poniżej ¼ LQ. Procedura kontroli na podstawie jakości granicznej LQ występuje w wersji A i B, z tym, że konieczny jest wybór wersji przed przyjęciem planu badania. Procedura A jest zalecana jako odpowiednia w przypadku, gdy partie pojedyncze wymagają planu z zastosowaniem zerowej liczby kwalifikującej Ac, natomiast procedura B jest odpowiednia w przypadku, gdy producent wytwarza ciągłą serię partii dla jednego lub wielu odbiorców. W procedurze A plan badań partii jest identyfikowany za pomocą liczności partii i jakości granicznej LQ, natomiast procedura B przewiduje plan badań, w którym obok liczności partii i jakości granicznej LQ określa się też poziom kontroli.

Określanie AQL i LQ
     Przy ustalaniu wartości AQL dla określonej właściwości należy pamiętać, że AQL wskazuje na jakość wymaganą przy produkcji, a Producent jest zobligowany do wytwarzania partii o jakości średniej lepszej od AQL. Z jednej strony jakość ta ma być osiągalna, z drugiej strony ma być jakością oczekiwaną przez Odbiorcę. Pomimo tego, że wymagania Odbiorcy są najważniejsze to należy się upewnić czy wymagania te nie są zbyt wygórowane w odniesieniu do rzeczywistych potrzeb i znaczenia właściwości użytkowych. Służy temu klasyfikacja niezgodności, w której różne możliwe niezgodności mają różne stopnie ważności, zwłaszcza niezgodności określane jako krytyczne i wady.

     Tablice w normie PN- ISO 2859-1 podają do wyboru 26 wartości AQL, a gdy jedna z tych zalecanych wartości jest wybrana do kontroli właściwości wyrobu, wtedy można korzystać z tablic. Przy określaniu AQL pomocne może być odpowiednie zastosowanie krzywych operacyjno-charakterystycznych dla określonych liczności próbki i opracowywanych planów jednostopniowych, umożliwiające oszacowanie oczekiwanego procentu przyjętych partii.

     Jakość graniczna LQ nie dostarcza Odbiorcy pewnych danych dotyczących rzeczywistej jakości przyjętych partii i w związku z tym jakość graniczną należy wybierać realistycznie, przyjmując co najmniej trzykrotną jej wartość względem oczekiwanej jakości. Tablice w normie PN-ISO 2859-2 przewidują dla procedury A i B po 10 wartości LQ do wyboru. Przy ustalaniu wartości LQ mogą być także zastosowane krzywe operacyjno-charakterystyczne dla planów jednostopniowych i określonych liczności próbki, umożliwiające oszacowanie prawdopodobieństwa przyjęcia partii.

     Zarówno przy produkcji SH jak i SZI występują pojedyncze partie, kwalifikujące się do oceny jakości jako partie izolowane na podstawie granicy LQ, jednak norma ISO 2859-2 jest obecnie przedmiotem nowelizacji w Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO)

     W związku z powyższym, zasady planowania badań opisane w niniejszym artykule są oparte o aktualne schematy kontroli, indeksowane na podstawie granicy akceptowanej jakości (AQL) i ogólne projekty (bez warunków przejścia) planów badań wraz z propozycją klasyfikacji wad i niezgodności, w tym niezgodności krytycznych.

c.d.n.
Wojciech Korzynow

Literatura
1. PN-EN 12150-2:2006 Szkło w budownictwie – Termicznie hartowane bezpieczne szkło sodowowapniowo-krzemianowe. Część 2: Ocena zgodności z normą,
2. PN-EN 1279-5: 2006 Szkło w budownictwie – Szyby zespolone izolacyjne. Część 5: Ocena zgodności,
3. PN-EN 1279-6: 2004 Szkło w budownictwie - Szyby zespolone izolacyjne. Część 6: Zakładowa kontrola produkcji i badania okresowe,
4. PN-ISO 2859-0: 2002 Procedury kontroli wyrywkowej metodą alternatywną. Część 0: Wprowadzenie do systemu ISO 2859 kontroli wyrywkowej metodą alternatywną
5. PN-ISO 2859-1: 2003 Procedury kontroli wyrywkowej metodą alternatywną. Część 1: Schematy kontroli indeksowane na podstawie granicy akceptowanej jakości (AQL) stosowane podczas kontroli partii za partią,
6. PN-ISO 2859-2: 1996 Procedury kontroli wyrywkowej metodą alternatywną. Część 2: Plany badania na podstawie jakości granicznej (LQ) stosowane podczas kontroli partii izolowanych (w planach ISO nowelizacja tej normy),
7. PN-ISO 2859-3: 1996 Procedury kontroli wyrywkowej metodą alternatywną. Część 3: Procedury kontroli skokowej.

inne artykuły autora:

- Czy rzeczywiście alternatywa? , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 12/2009

- Ocena zgodności typu szkła warstwowego , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 12/2009

- Planowanie badań szyb hartowanych lub szyb zespolonych izolacyjnych. Część 3 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 3/2009

- Planowanie badań szyb hartowanych lub zespolonych izolacyjnych. Część 2 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 1/2009

- Planowanie badań szyb hartowanych lub zespolonych izolacyjnych. Część 1 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 12/2008

- Szkła budowlane o podwyższonej wytrzymałości , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 11/2007

- Deklarowanie zgodności typów szkła dla budownictwa , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 9/2007

- Wady szyb zespolonych izolacyjnych , Wojciech Korzynow , Świat Szkła 1/2007

- Badanie wytrzymałości szkła hartowanego , Wojciech Korzynow , Świat Szkła 10/2006

- Ważniejsze parametry wyrobów ze szkła, niezbędne do deklarowania zgodności z określonym przeznaczeniem , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 6/2006

- Deklarowanie zgodności typu szyb zespolonych z zastosowaniem szkieł bezpiecznych i ochronnych , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 2/2006