Relief szklany jest jednym z najbardziej interesujących zjawisk w płaskim szkle artystycznym stosowanym w architekturze. Przegroda szklana wykonana w technikach reliefowych posiada unikalne właściwości, które z powodzeniem wykorzystywane są zarówno w architekturze współczesnej, jak i w adaptacjach budynków historycznych.

 

Duże znaczenie ma warstwa konceptualna i jej połączenie z obiektem architektonicznym oraz estetyka i wartości kompozycyjne przeniesionego na szkło obrazu.

 

Realizacje reliefowe mają swoistą fakturę i strukturę wewnętrzną, która tworzy się w szkle o znacznej grubości. Każda z nich jest niepowtarzalna i w specyficzny sposób załamuje i odbija światło.

 

Mimo częstego wykorzystania czystego szkła transparentnego przegroda nigdy nie jest w pełni przezierna, co pozwala na tworzenie półtransparentnych przeszkleń i dyskretnych przepierzeń. Umożliwia to równocześnie swobodne przenikanie światła, często potęgując jego natężenie. 

 

Stosowanie półprzestrzennych form związane jest jednak z wieloma uciążliwościami. Ze względu na swoją masę i ciężar utrudnione są realizacja, transport, montaż w budynku.

 

Przeszklenia zawsze wymagają solidnych mocowań i podpór, które ze względu na estetykę powinny być niewidoczne. Do niedawna hartowanie szkła reliefowego było niemożliwe. Obecnie piece hartownicze przystosowane są do hartownia pofałdowanych arkuszy szkła, jednak zawsze istnieje granica grubości tafli szklanych i stopnia ich ukształtowania. 

 

Celem publikacji jest prezentacja różnorodnych technik i przykładów ich wykorzystania w realizacjach wielkoformatowych osadzonych w architekturze. Ważnym aspektem jest możliwość obserwacji i analiza funkcjonowania struktury szkła w przestrzeni. W artykule wykorzystuję prace zaledwie kilku artystów. Każdy z nich, w zależności o kontekstu architektonicznego, posługuje się innymi środkami wyrazu i stosuje inne techniki.

 

Techniki

 

Łatwa dostępność wielkoformatowych pieców do szkła oraz pojawienie się ploterów tnących pod koniec XX w. dały nowe możliwości i stały się inspiracją dla artystów w podejmowaniu nowych wyzwań.

 

Dotyczyły one różnorodności technik i ich łączenia w poszczególnych realizacjach. Istnieje szereg technik wysoko- i niskotemperaturowych, za pomocą których uzyskujemy formę przestrzenną w „szkle płaskim”.

 

To, co potocznie rozumie się pod pojęciem „szkła reliefowego”, jest techniką wysokotemperaturową stosowaną do wytopu masy szklanej umieszczonej na ukształtowanym podłożu. Jako form używa się najczęściej sypkich podłoży o różnych frakcjach, pozwalających na ich swobodne kształtowanie.

 

Technika ta pozwala na uzyskanie niemal dowolnej grubości reliefu, przy czym górna warstwa reliefu jest płaska, natomiast warstwa, która uprzednio przylegała do podłoża ukształtowana (1a).

 

Innymi technikami wysokotemperaturowymi, które pozwalają na uzyskanie półprzestrzennej formy szklanej są fusing i slumping. Fusing (fusion – łączenie) jest techniką operującą nieco niższymi przedziałami temperaturowymi i krótszymi przedziałami przetrzymania w piecu. Parametry te uzależnione są od efektu, który chcemy otrzymać oraz od rodzaju szkła i jego grubości.

 

Fusingiem nazywamy proces łączenia co najmniej dwóch warstw szkła. W zależności od użytej temperatury i długości przetrzymania w piecu otrzymujemy połączenie arkuszy szkła z lekkim zaokrągleniem krawędzi łączonych warstw aż do ich całkowitego scalenia1

 

Grubość szkła w zależności od warunków temperaturowych wytopu jest w miarę jednolita w obrębie nałożonych na siebie warstw szkła (1b). W przedziałach temperaturowych wyższych górna warstwa szkła dąży do wyrównania. 

 

 

2014 12 14 1

1. Techniki termoformowania szkła

 

 

Slumping jest techniką, której celem jest nadanie formy przestrzennej płaskiemu arkuszowi szkła. Odbywa się również przy wykorzystaniu form sypkich lub stałych. Są to formy wielokrotnego użytku z metalu lub mas plastycznych lub jednorazowe formy gipsowe (1c).

 

W temperaturach o wiele niższych odbywa się gięcie szkła. W procesie tym używa się głównie kształtek i form metalowych. Szkło poddane gięciu nie zmienia faktury ani struktury, np. szkło float poddane gięciu nadal zachowuje gładką powierzchnię i transparentność (1d).

 

Wyżej opisane techniki są zbliżone do siebie i mimo określonych definicji granice między nimi zacierają się. Związane jest to z indywidualnym wyborem każdego artysty. Często realizacje artystyczne wymykają się schematom, są trudne do określenia lub są połączeniem kilku technik. Pisząc o szklanym reliefie nie sposób pominąć sposobu kształtowania szkła w formach, nazywanego glass casting, z jego najbardziej popularną wersją kiln casting. 

 

(...)

 

2014 12 15 1

2. Przykład połączenia techniki fusingu i slumpingu (praca autorki artykułu)

 

 

Szkło lane do form (casting glass) jest bodaj jedną z pierwszych technik obróbki szkła w historii ludzkości. Już w starożytności płynną masę szkła lano na wgłębienia w piasku2, otrzymując drobne przedmioty ozdobne, płaskie naczynia szklane, lub płyty, które później umieszczano w oknach. Naukowcy spierają się o genealogię tej techniki, wskazując Egipt lub Rzym jako miejsce jej powstania.

 

Popularność swoją odzyskała na początku XX w. We Francji znane są realizacje kilku artystów z epoki secesji, którzy gorące szkło lali do form uzyskując efekt płaskorzeźby (3). Technika ta ewoluowała przez wieki przenosząc się z hut do warsztatów szklarskich, gdzie przy pomocy pieców można było zastosować metodę formowania szkła na przygotowanym podłożu (fusing i slumping), oraz w gipsowych formach (kiln casting).

 

 

2014 12 15 2

 

2014 12 15 3

3. 1. Przeszklenie zrealizowane przez Rene Lalique, Paryż (fot. Richard Nahem) [www.ipreferparis.net /www.rlalique.com]

 

 

Realizacje

 

Prezentowane przykłady zastosowania technik wysokotemperaturowych w przeszkleniach pozwalają określić ich wpływ na przestrzeń wewnętrzna i zewnętrzną. Dają możliwości prześledzenia indywidualnego podejścia artystów do materii szkła i budowania obrazu na szkle. Artyści w odmienny sposób rozumieją rolę szkła w architekturze i jego zaangażowanie w budowanie nastroju.

 

W różny sposób poodejmują problemy kompozycyjne, oscylując pomiędzy abstrakcją i figuracją. Istotne znaczenie ma warstwa konceptualna i jej połączenie z obiektem architektonicznym. Ważnym aspektem jest indywidualne traktowanie technik wysokotemperaturowych oraz własna inwencja w tworzeniu nowych wartości plastycznych i (eksperymentów) technologicznych. 

 

Realizacje Thierry Boissela3 są szczególne. Jego eksperymenty artystyczne przybrały bardzo subtelną formę. Artysta nie zamknął się w jednej konwencji, ciągle poszukuje podchodząc indywidualnie do każdej realizacji.

 

Duże znaczenie w jego pracach ma budowanie nastroju poprzez odpowiednie modulowanie światłem. Używa przy tym bardzo oszczędnych środków plastycznych. Dobrze czuje się zarówno w obiektach monochromatycznych, jak i wielokolorowych. Jego osiągnięcia wynikają nie tylko z unikalnego podejścia do szkła, ale również innowacyjnego sposobu traktowania szkła i techniki slumpingu.

 

Jedną z ostatnio zrealizowanych prac jest kaplica w kościele św. Agaty w Lennestadt (4). Kościół został zbudowany w latach 1900–1901 w stylu neogotyckim. W tylnej części nawy głównej wydzielono kaplicę dedykowaną patronce kościoła. 

 

Przestrzeń podchórza oraz fragment nawy głównej został obudowany szklaną ścianą na planie połowy sześciokąta. Przegroda o całkowitych wymiarach 18x3,2 m została zrealizowana w technice slumpingu i jest kontynuacją wcześniejszych poszukiwań artysty.

 

Thierry Boissel wykorzystał tu opracowaną przez siebie metodę odwzorowania postaci przy pomocy wypukłego rastra. Tematem przeszklenia są losy św. Agaty przetworzone na język współczesności.

 

Postać świętej reprezentuje nastoletnia dziewczynka, która odsłania kotarę przesłaniającą kaplicę, zapraszając grupę ludzi do środka. Całość odcisku jest fotorealistyczna, a przedstawione postaci naturalnej wielkości. Praca jest bardzo wymowną interpretacją historii szesnastoletniej męczennicy, która żyła i zginęła w III w. Zarys sylwetki i detale obrazu zmieniają się w zależności kąta padania światła i pozycji widza. 

 

 

2014 12 16 1

 

2014 12 16 2

 

2014 12 16 3

 

2014 12 16 4

4. Kaplica kościele św. Agaty w Lennestad, Thierry Boissel [http://www.boissel.de/]

 

 

Kolejne dwie realizacje należą do prac monochromatycznych i zostały zrealizowane w ponad dziesięcioletnim odstępie czasowym. Akademia Europejska w Otzenhausen jest symbolem jednoczącej się Europy (5). Jest niezależną instytucją wspierającą integrację młodzieży szkolnej i edukację dorosłych. Została założona w formie niezależnego stowarzyszenia funkcjonującego poza podziałami religijnymi i politycznymi. 

 

Przeszklenie zlokalizowane w głównym budynku akademii tematyką nawiązuje do symboli kulturalnych Europy. Jest to układ dwóch ruchomych ścian szklanych znajdujących się pod kątem prostym oddzielających przestrzeń restauracyjną. Przeszklenie składa się z dziesięciu paneli o wymiarach około 0,9x2,5 m, co tworzy razem ścianę o długości 9,3x2,5 m. W realizacji wykorzystano szkło float poddane obróbce termicznej w technice slumpigu.

 

Strukturę szkła wzmocniono w procesie hartowania. Na powierzchni przeszklenia umieszczono w formie reliefu elementy symbolizujące umiejętności artystyczne. Szkic Leonarda da Vinci reprezentuje sztuki plastyczne, szkic mostu Europa – sztuki budowlane, fragment zapisu4 9 symfonii Beethovena – muzykę, fragment regulaminu Akademii Europejskiej – literaturę. Grafikę przedstawiającą poszczególne dziedziny sztuki umieszczono na szkle w formie wklęsłego reliefu wykonanego w technice slumpigu.

 

Uzyskano przeszklenie pokryte delikatnym graficznym wzorem tworzącym się w załamaniu reliefu. Całość przeszklenia jest półtransparentna. Przenikające światło pozwala na zidentyfikowanie zarysu przedmiotów i przemieszczających się postaci znajdujących się za przegrodą szklaną. Rozdrobniona struktura powierzchni szkła silnie rozprasza światło przedostające się do wnętrza, wzmacniając jego natężenie. 

 

 

2014 12 16 5

 

2014 12 16 6

5. Ruchoma ściana działowa w restauracji, Akademia Europejska, Otzenhausen, Niemcy, Thierry Boissel [www.boissel.de]

 

 

Thierry Boissel w swoich wcześniejszych pracach często łączył zdecydowane, kontrastujące kolory z czystymi powierzchniami szkła poddanego obróbce termicznej. Jednym z przykładów takiego połączenia są przeszklenia w kaplicy cmentarnej w Neubiberg (6).

 

 

2014 12 17 1

 

2014 12 17 2

6. Przeszklenia kaplicy pogrzebowej Neubiberg, Niemcy, Thierry Boissel [www.boissel.de/]

 

 

Kaplica jest nowoczesnym budynkiem o prostopadłościennej, wydłużonej bryle wkomponowanej w przyległy teren założenia cmentarnego. Obszar cmentarza stanowi rozległe terytorium obejmujące dwa kompleksy budynków, część cmentarną i precyzyjnie opracowaną część zieleni podporządkowaną symbolice ostatniej drogi. 

 

Na trasie wiodącej kondukt żałobny znajduje się kaplica położona na osi zbiornika wodnego z kamieniem źródlanym oraz wzgórze, na którego szczycie znajduje się krzyż.

 

Elewacja zachodnia przeszklenia została przesłonięta ścianą fasadową z umieszczonymi od środka równolegle dwoma ruchomymi szklanymi panelami. Dwie szyby o wymiarach 1,5x 3,2 m mogą być przesuwane w zależności od potrzeb.

 

Podczas ceremonii szyby zostają zsunięte ze sobą przesłaniając widok na zewnątrz, co sprzyja tworzeniu kameralnej atmosfery we wnętrzu. Pod koniec ceremonii panele są ponownie rozsuwane, odsłaniając widok na kanał w kierunku wzgórza.

 

W surowym wnętrzu kolory działają kojąco. W dni słoneczne emaliowane szkło rzuca kolorowe cienie sąsiadujących ścianach. Użyte kolory mają znaczenie symboliczne. Żółty symbolizuje światło, błękitny kolor nieba i nadziei, czerwony kolor ziemi. 

 

Polskim artystą od wielu lat tworzący swoje prace w technice szkła reliefowego, jest Tomasz Urbanowicz5. W jego pracowni, oprócz płaskich przegród i okładzin szklanych, realizowane są również elementy przestrzenne i półprzestrzenie. Artysta kształtuje szkło głównie na sypkim podłożu, jego prace są grube, mięsiste i często mocno rozrzeźbione.

 

Jedną z ostatnich realizacji Tomasza Urbanowicza jest wnętrze Europejskiego Centrum Sztuki – Opera i Filharmonia Podlaska w Białymstoku (7). Budynek jest unikalnym przykładem obiektu łączącego kilka funkcji kulturalnych: filharmonii, opery, teatru muzycznego. Jest największą instytucją kulturalną na terenie północno-wschodniej Europy. Powierzchnia całkowita obiektu wynosi 16 tys m². 

 

Budynek został oddany do użytkowania w 2012 r. Wnętrze utrzymane jest w minimalistycznym stylu z dominującym wykorzystaniem surowego betonu i bezbarwnego transparentnego szkła laminowanego. Do wykończenia części wejściowej foyer budynku użyto szklanych okładzin wykonanych w technice slumpingu. Szklanymi panelami pokryto ściany okalające główne schody wejściowe, fragment balustrad oraz panele wiszące nad schodami. Szklanymi przestrzennymi elementami pokryte zostały górne części sześciu kolumn znajdujących się w okolicy schodów.

 

Powstałe w ten sposób głowice stanowią dodatkowy element plastyczny. W całości pokryto szkłem dwie kolumny znajdujące się na pierwszym piętrze oraz dekoracyjne słupy znajdujące się na zewnątrz budynku. W szklanej okładzinie odciśnięto partytury znanych polskich kompozytorów. W części głównego wejścia na ścianach pionowych i na czterech płaszczyznach wiszących szkieł odciśnięto zapisy nutowe dzieł Krzysztofa Pendereckiego6. Na kolumnach znajdujących się na osi wejścia głównego na pierwszym piętrze umieszczono partytury dzieł Igora Strawińskiego i Stanisława Moniuszki.

 

Szkło zostało pokryte mieszanką tlenków metali, tworzącą półkryjącą powłokę z delikatnym lustrzanym połyskiem w kolorze od grafitowego z ugrowymi przebarwieniami. Szklana instalacja uplastycznia surowe wnętrze, pozwala na łagodne przejście do świata muzyki.

 

 

2014 12 17 3

 

2014 12 17 4

7. Okładziny ścienne w holu wejściowym Europejskim Centrum Kultury, Białystok, Tomasz Urbanowicz [www.archiglass.com.pl]



 

Kolejną lokalizacją prac Tomasza Urbanowicza jest Wydział Elektryczny Politechniki Wrocławskiej (8). Budynek został zrealizowany w 2006 r. Na etapie budowy zlecono trzy przeszklenia zlokalizowane w otworach okiennych na parterze.

 

Dwa okna znajdują się w holu wejściowym w przejściu do klatki schodowej. Przeszklenia zostały zrealizowane w technice fusingu. W szkle o jasnym, zielonym kolorze odciśnięto realistyczny obraz słupów elektrycznych. Obraz ten tworzy rodzaj grafiki, subtelny linearny rysunek na szkle, odcinający się liniami od reszty płaszczyzn reliefu.

 

Element z przedmieść, kojarzony z przemysłowymi częściami miasta został użyty jako element dekoracyjny. Obraz bezpośrednio nawiązuje do przeznaczenia budynku. Zielony kolor barwionego w masie szkła float podkreślony został przez nałożone prostokątne panele w kolorze ciemnej zieleni.

 

Kolejna realizacja została umieszczona niedaleko schodów prowadzących na pierwsze piętro. Rozeta kolorem nawiązuje do poprzednich realizacji. Odciśnięty na szkle układ niesymetrycznych linii rozchodzących się promieniście sugeruje przeskok iskry elektrycznej. 

 

 

2014 12 18 1

8. Przeszklenia Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej, Tomasz Urbanowicz [www.archiglass.com.pl]

 

 

W holu wejściowym umieszczono kolejną serię przeszkleń. W części pionowej lad portierni i szatni znajdują się panele szklane zrealizowane w technice szkła reliefowego. Obraz, inspirowany grafiką układów scalonych, został powiększony i przeniesiony na arkusze szkła. Doskonale gładka powierzchnia szkła odbija obraz znajdujący się na wprost, dlatego odbity relief staje się niemal niewidoczny, a przez to mniej dosłowny.

 

Wszystkie prace umieszczone w budynku Wydziału Elektrycznego nawiązują do przeznaczenia obiektu. Mimo subtelnych środków wyrazu oraz oszczędnej grafiki przeszklenia silnie oddziałują na przestrzeń modulując natężenie światła we wnętrzu. 

 

Nietypową realizacją Tomasza Urbanowicza jest fasada szklana w Justin Centre we Wrocławiu (9). Budynek został oddany do użytku w 2009 r. Obiekt o zwartej monumentalnej bryle o powierzchni użytkowej 30000 m², łączy funkcje hotelową i usługową. Położony jest w centrum Wrocławia, na miejscu dawnego gmachu poczty, która została częściowo zburzona podczas II Wojny Światowej, a rozebrana po wojnie. Fragmenty pierwotnej fasady budynku zostały zrealizowane w technologii szkła reliefowego i zostały umieszczone na fasadzie w części wejściowej do apartamentowca.

 

 

2014 12 18 2

 

2014 12 18 3

9. Fragment elewacji przedwojennej poczty umieszczony w postaci reliefu na fasadzie Justin Centre, Wrocław

 

 

Alina Budzyńska
www.alinabudzynska.lt.pl 

 

 

Wszystkie fotografie chronione są prawem autorskim, ich kopiowanie i rozpowszechnianie jest zabronione.

Serdeczne podziękowania za udostępnienie zdjęć do artykułu:

- Richard Nahem – www.ipreferparis.net

- Thierry Boissel – www.boissel.de

- Tomaszowi Urbanowiczowi – www.archiglass.com

 

1tack fusing i full fusing
2Technika ta obecnie nazywana jest sand casting
3Artysta francuskiego pochodzenia, mieszka w Niemczech i związany jest z Akademią Sztuk Pięknych w Monachium
4http://www.boissel.de/werke/ebz/ebz1.html
5Architekt, artysta nie tylko projektujący, ale i własnoręcznie realizujący swoje projekty, związany z Wrocławiem 
6Ściany – Polskie Requiem „Sanctus” Elementy wiszące – Magnificat Gloria, Catalysis, projek Cosmogonia

 

 

 

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji: Świat Szkła 12/2014 

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.