Badania mas uszczelniających w ZKP szyb zespolonych wg PN-EN 1279-6

Osiągnięcie jak najlepszej jakości szyb zespolonych, a przede wszystkim utrzymanie jej na wysokim poziomie jest bardzo ważne dla każdego producenta tych wyrobów. Ogólna jakość szyb zespolonych zależy od wielu czynników, ale jednym z najbardziej istotnych i jednocześnie mających szczególny wpływ na stabilność jakości jest spełnienie wszystkich warunków pozwalających na przeprowadzenie zakładowej kontroli jakości na poszczególnych etapach produkcji.

Zakładowa Kontrola Produkcji (ZKP)
     To stała kontrola produkcji wykonywana przez producenta. Wszystkie etapy, wymagania i przyjęte przez producenta warunki muszą być systematycznie dokumentowane w formie zapisów i procedur. System dokumentacyjny kontroli produkcji musi być tak przygotowany by zapewnić odpowiednią jakość wyrobu finalnego i umożliwić osiągnięcie przez ten wyrób wymaganych właściwości [1]. Zakładowej kontroli produkcji podlegają nie tylko wszystkie elementy składowe szyby zespolonej, ale również inne materiały używane w procesie produkcji, tj. materiały do znakowania, olej stosowany przy cięciu szkła, płyn do maszyny myjącej itp. Należy również oceniać, a tym samym kontrolować, wykonywanie niektórych czynności, tj. rozkrój i mycie szkła, jakość gięcia ramki dystansowej itd. Masy uszczelniające, jako jeden z podstawowych materiałów składowych szyby zespolonej, powinny być poddawane wielokrotnej kontroli przed, podczas i po produkcji.
    

Badania szczeliw stosowanych w szybach zespolonych obowiązujące w zakładowej kontroli produkcji dokładnie precyzuje norma PN-EN 1279-6 Szkło w budownictwie. Izolacyjne szyby zespolone. Część 6: Zakładowa kontrola produkcji i badania okresowe. W ramach zakładowej kontroli produkcji przewiduje się również wykonywanie badań okresowych czyli serii badań w celu sprawdzenia ciągłej zgodności wyrobu z warunkami technicznymi. W każdym zakładzie produkującym izolacyjne szyby zespolone, producent powinien wyznaczyć osobę posiadającą określone pełnomocnictwo, odpowiednią wiedzę i doświadczenie w dziedzinie produkcji szyb izolacyjnych. Powinna to być osoba odpowiedzialna za nadzór nad procedurami zakładowej kontroli produkcji, łącznie z oceną kwalifikacji wszystkich podwykonawców wykonujących badania kontrolne.
    

Wyznaczona osoba ma być także odpowiedzialna za wprowadzenie i nadzorowanie wymagań podanych w normie PN-EN 12796. Przeprowadzanie kontroli i badań ujętych w tej normie ma odbywać się wg odpowiedniego planu i jest uzależnione od konstrukcji izolacyjnych szyb zespolonych.
     Każdy z załączników od A.2 do A.6 normy PN-EN 1279-6 składa się z dodatkowych definicji odnoszących się do określonej konstrukcji szyb zespolonych i tabeli zawierającej trzy części:
● część pierwsza: Kontrola materiału;
● część druga: Kontrola produkcji;
● część trzecia: Kontrola wyrobu.
     Załącznik A.2 dotyczy najbardziej powszechnej obecnie na rynku konstrukcji szyb zespolonych wypełnionych powietrzem, z ramką dystansową i uszczelnionych  szczeliwem organicznym. Dla tego typu szyb zespolonych w ramach kontroli materiału w odniesieniu do szczeliwa zewnętrznego należy sprawdzać:
● opakowanie i etykietę, datę ważności,
● adhezję do szkła i do ramki (niepotrzebna w przypadku uszczelnień strukturalnych),
● adhezję do szkła (w przypadku uszczelnień obrzeży do zastosowań strukturalnych),
● twardość,
● zawartość składników lotnych (jeżeli brakuje informacji od dostawcy).

Adhezja do szkła i do ramki
     Tego badania nie trzeba wykonywać w przypadku uszczelnień strukturalnych. Zalecaną metodą badania adhezji do szkła i do ramki jest badanie opisane w załączniku F.3 normy PN - EN 1279-6. Metodę można stosować zarówno do kontroli jakości materiału dostarczonego, jak i podczas kontroli produkcji izolacyjnych szyb zespolonych.
     Do badań przygotowuje się dwa rodzaje próbek: próbkę szkło-szczeliwo-szkło i próbkę ramka-szczeliwo-ramka o wymiarach podanych na rys.1 [1].
      Czas utwardzania, temperaturę i wilgotność względną szczeliwa zaleca się uzgodnić z dostawcą szczeliwa i podać w opisie systemu.
     Zasada badania polega na rozciąganiu badanych próbek, co ilustruje rys 2 [1].
     Dla uzyskania określonego naprężenia rozciągającego potrzebne jest specjalne urządzenie badawcze, które umożliwia przykładanie różnych sił za pomocą odpowiedniego zestawu odważników (fot.1). Można też zastosować inną maszynę.
     Podstawą przy ustaleniu obciążenia jest szerokość wybranej ramki dystansowej i wielkość próbki do badań. W badaniach należy również uwzględnić ciężar własny urządzenia. Naprężenie rozciągające próbki do badań powinno wynosić 0,30 MPa.
     W czasie 10-minutowego obciążania nie dopuszcza się rozerwania próbki.
     Zaleca się, by badanie to było wykonywane dla 2 próbek z każdej partii.

 

Adhezja do szkła
     Badana jest w przypadku uszczelnień obrzeży do zastosowań strukturalnych. Z uwagi na rolę, jaką spełniają szczeliwa stosowane w oszkleniach strukturalnych w zakładowej kontroli jakości materiału, zalecaną metodą badania adhezji do szkła jest próba rozciągania wg PN-EN 1279-4 Szkło w budownictwie. Szyby zespolone izolacyjne. Część 4: Metody badania fizycznych właściwości uszczelnień obrzeży.
     Badanie polega na przygotowaniu połączeń szkło-szczeliwo-szkło i wykonaniu próby rozciągania pod obciążeniem.
     Dla potrzeb tego badania stosuje się próbki o wymiarach:
● szkła: 75x12x6 mm
● szczeliwa: 50x12x12 mm.

     W załączniku A wymienionej normy PN-EN 1279-4 podana jest szczegółowa procedura dotycząca sposobu przygotowania próbki. Zaleca się, by badanie to wykonywać dla dwóch próbek z każdej partii.
     Badanie przyczepności (próba rozciągania) ma odbywać się w maszynie wytrzymałościowej, z szybkością rozdzielania dla uszczelnień obrzeży opartych na polimerach wynoszącą 5 (±0,25) mm/min.

Twardość
     Może być badana łącznie z kontrolą produkcji. Badanie twardości pozwala ocenić jakość szczeliwa po utwardzeniu. Zasada badania polega na przygotowaniu odpowiednich próbek i poddaniu ich próbom twardości z zastosowaniem przyrządu pomiarowego Shore’a w skali A. Twardość wg Shore’a to opór stawiany przy wciskaniu wgłębnika określonego kształtu pod zdefiniowaną siłą nacisku. Twardościomierze wg Shore’a A mają wgłębniki w kształcie ściętego stożka. Sposób wykonania badania podaje zał. E normy PN-EN 1279-6.
     Szczeliwo na próbki do badań można pobierać dwoma sposobami:
● szczeliwo dwuskładnikowe, bezpośrednio z mieszarki obrotowej śrubowej po 5-minutowym mieszaniu z maksymalną prędkością 600 obrotów/min (zazwyczaj materiał miesza się zgodnie z szybkością nominalną, przy nominalnych proporcjach składników);
● z maszyn ze szczeliwem gotowym do użytku; szczeliwo pobiera się w ilości wystarczającej do napełnienia odpowiedniej formy.

     Należy napełnić formę polietylenową (o średnicy wewnętrznej minimum 50 mm i głębokości minimum 6 mm) szczeliwem, unikając wtrąceń powietrza.
     Zamiast tego szczeliwo można umieścić na papierze i wyrównać skrobakiem górną powierzchnię, tak aby uzyskać próbkę o średnicy powyżej 50 mm i grubości ponad 6 mm. Górną powierzchnię wyrównaną skrobakiem i utwardzaną na powietrzu nazywa się powierzchnią swobodną.
     Dla szczeliw dwuskładnikowych czas utwardzania to czas od zakończenia mieszania materiału do osiągnięcia twardości końcowej (według informacji producenta szczeliwa), a dla szczeliw jednoskładnikowych jest to czas od wyjęcia szczeliwa z pojemnika, w jakim zostało dostarczone, na otwarte powietrze, do osiągnięcia twardości końcowej (według informacji producenta szczeliwa). Zaleca się zastosowanie jednego z trzech następujących warunków utwardzania:
● A: 60 (±5) min, 60°C warunek nagrzania (np. promiennik lampowy podczerwieni, suszarka itp.);
● B: 24 (±0,5) h, warunki fabryczne;
● C: 168 (±4) h, warunki fabryczne.

     Warunki A, B lub C wybiera się w porozumieniu z dostawcą szczeliwa. Po zakończeniu utwardzania próbkę wyjmuje się z formy (jeżeli była stosowana) i pozostawia w warunkach fabrycznych przez następujące okresy zależne od warunków utwardzania:
● A: 60 (±5) min;
● B i C: 10 (±2) min.

     Tak przygotowaną próbkę bada się na płaskiej i mocnej podstawie. Do pomiarów twardości używa się przyrządu pomiarowego Shore’a w skali A odpowiednio wykalibrowanego i nastawionego. Twardość bada się na powierzchni swobodnej lub – alternatywnie – na powierzchni odciętej lub na powierzchni, która przylegała do formy polietylenowej. Za wynik końcowy przyjmuje się średnią pomiarów w pięciu różnych punktach (odległych o ponad 12 mm od obrzeża i ponad 15 mm od siebie). Czas od zetknięcia się przyrządu z powierzchnią swobodną do odczytu przyrządu powinien być nie większy niż jedna sekunda. Zaleca się, by badanie to wykonywać dla dwóch próbek z każdej partii. Próbki muszą spełnić wymagania zawarte w opisie wyrobu.

Zawartość składników lotnych

     Sprawdzana jest, jeżeli brakuje informacji od dostawcy. Zalecaną metodą przy określaniu zawartości składników lotnych wg załącznika G normy PN-EN 1279-6 jest metoda ubytku masy. Do jednego badania proponuje się stosowanie co najmniej dwóch próbek o takich wymiarach, żeby można było zastosować urządzenia takie jak:
● zwykła suszarka mieszcząca próbki do badań;
● waga umożliwiająca zważenie z dokładnością bezwzględną 10% składników lotnych w materiale, który może je wydzielać.

     Badając lotność łącznie z pomiarem ubytku masy po naświetlaniu nagrzewającym, stosuje się następujące parametry:
● temperaturę 70°C, lub wyższą po uzgodnieniu z producentem szkła izolacyjnego i dostawcą materiału;
● naświetlanie przez 7 dni (jeżeli czas jest kwestionowany, wówczas zaleca się to zapisać w porozumieniu z dostawcą odpowiedniego materiału).

     Próbki mają spełnić wymagania zawarte w opisie wyrobu.

     Kontrola zakładowa w trakcie produkcji w odniesieniu do szczeliwa zewnętrznego obejmuje sprawdzanie:
● adhezji – w przypadku uszczelnień obrzeży do zastosowań strukturalnych należy wykonać próbę rozciągania wg PN-EN 1279-4, dla pozostałych zastosowań – o ile to możliwe – należy przeprowadzić badanie motylkowe;
● proporcji mieszaniny,
● dokładności wymieszania,
● twardości,
● zanieczyszczeń.

Badanie adhezji metodą motylkową
     Badanie to dostarcza informacji o adhezji do szkła, do powłok oraz do szkła, w przypadku którego wymagane jest usunięcie powłok. To badanie nie daje żadnych informacji na temat wytrzymałości kohezyjnej szczeliwa.
     W celu wykonania badania montuje się zestaw jak na rys. 3 [1], stosując czyste szkło pobrane z linii produkcyjnej. Przygotowaną szybę zespoloną przechowuje się w temperaturze 23°C lub wyższej przez czas określony przez dostawcę szczeliwa.
     Następnie należy rozkroić szkło w środku (rys. 3) i przemieścić w ciągu 10 sekund obie tafle z położenia A do położenia B rękami w rękawicach lub za pomocą odpowiedniego przyrządu. Wynik pozytywny uzyskuje się wówczas kiedy nie następuje uszkodzenie przyczepności szczeliwa do szkła lub powłoki. Należy podkreślić, że metodą tą bada się jedynie adhezję do szkła i do powłok. Oderwanie się szczeliwa od ramki dystansowej wskutek wywołania dużych naprężeń nie stanowi wady systemu.

Badanie dokładności wymieszania dla szczeliw dwuskładnikowych
     W przypadku szczeliw dwuskładnikowych o ich jakości decyduje między innymi dokładność wymieszania. Celem badania jest upewnienie się, że oba składniki szczeliwa, przeważnie określone jako składnik podstawowy i składnik utwardzający, są ze sobą dokładnie wymieszane. Badanie to zostało dokładnie opisane w zał. D normy PN-EN 1279-6.
     W celu wykonania badania przygotowuje się dwa kawałki czystego szkła float o grubości 4 mm i wymiarach około 250x150 mm. Potrzebne jest też ok. 10 g wymieszanego szczeliwa, świeżo pobranego z linii produkcyjnej. Badanie zaleca się przeprowadzić w ciągu pięciu minut od przygotowania próbki, licząc łącznie z badaniem wzrokowym.
     Najpierw, trzymając dwa kawałki szkła za obrzeża, należy zbadać je wzrokowo, aby upewnić się, czy są czyste i pozbawione plam, śladów tłuszczu, odcisków palców czy innych zanieczyszczeń. Następnie w środku jednego kawałka szkła położonego płasko na czystej powierzchni umieszcza się około 10 g świeżo zmieszanego szczeliwa. Najlepiej jeśli szczeliwo tworzy stożek, a ilość powietrza uwięzionego jest minimalna. Tam gdzie stosuje się maszyny dozujące/mieszające, zarówno automatycznie jak i ręcznie, szczeliwo powinno się nanosić bezpośrednio z dyszy. Potem na szczeliwie umieszcza się drugi kawałek szkła, aby powstało połączenie szkło/szczeliwo/szkło i lekko naciskając palcem przyciska się do siebie dwa kawałki szkła, aż szczeliwo będzie miało grubość około 1 mm.
     Następnie niemal natychmiast dokonuje się oględzin dwóch stron połączenia, badając, czy nie ma na nich oznak prążkowania (marmurkowości lub bruzd), które wskazywałyby na złe wymieszanie. Szczeliwo powinno być równomiernie zabarwione na obu powierzchniach, nie może wykazywać marmurkowatości ani wtrąceń powietrza.

     W ramach zakładowej kontroli dotyczącej wyrobu finalnego w odniesieniu do szczeliwa zewnętrznego należy sprawdzać jedynie wymiary i odchylenia przekraczające ustalone granice.

     Przeprowadzanie badań mas uszczelniających przed, w trakcie i po produkcji, ujętych w programie zakładowej kontroli produkcji szyb zespolonych wg PN-EN 1279-6, w dużej mierze gwarantuje wysoką i stabilną jakość produktu końcowego, jakim jest szyba zespolona.

mgr inż. Agnieszka Marczewska
ISCMOiB Oddział Szkła
Kraków


Literatura
1. PN-EN 1279-6 Szkło w budownictwie. Izolacyjne szyby zespolone. Część 6: Zakładowa kontrola produkcji i badania okresowe

więcej informacji: Świat Szkła 12/2007

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.