Występuje wiele przyczyn uzasadniających obudowanie balkonu lub loggii lekkimi, przeszklonymi segmentami. Głównymi z nich są: wydłużenie czasu ich użytkowania (praktycznie przez cały rok) oraz ochrona przed niekorzystnym działaniem zewnętrznych czynników atmosferycznych.

Dodatkowo w budynkach mieszkalnych usytuowanych przy ruchliwych ulicach, obudowanie balkonu lub loggii zwiększa izolacyjność akustyczną oraz osłania przed kurzem i innymi zanieczyszczeniami drogowymi.

Nie do pogardzenia jest także poprawa bezpieczeństwa mieszkania (zamknięte segmenty zabezpieczają przed możliwością wypadnięcia dziecka i utrudniają włamanie) oraz jego komfortu.

 

Obudowanie balkonu lub loggii w prosty i miarę tani sposób powiększa mieszkanie o dodatkowe pomieszczenie użytkowe.

 

Nazewnictwo

W odniesieniu do tytułu artykułu „obudowa balkonów i loggii” stwierdzić można, że często spotyka się podobną, lecz mającą zasadniczo inne znaczenie nazwę: „zabudowa balkonów i loggii”. Jest to mylące określenie, gdyż pojęcie „zabudowa” dotyczy określonej przestrzeni urbanistycznej, na której posadowione są stosowne obiekty budowlane.

 

Potwierdzają to zapisy zawarte w Rozdziale I rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami) stwierdzające, że „zabudowa śródmiejska” to zgrupowanie intensywnej zabudowy na obszarze funkcjonalnego śródmieścia, a „zabudowa jednorodzinna” to jeden budynek lub ich zespół, wraz z przeznaczonymi na potrzeby mieszkających w nich rodzin budynkami garażowymi i gospodarczymi.

 

Nieuprawnionym więc, a właściwie nielogicznym jest używanie określenia „zabudowa balkonów” do montażu elementów lekkiej obudowy, w postaci oszklonych segmentów poruszających się w aluminiowych prowadnicach.

 

Podkreślić należy, iż konstrukcja obudowy nie zmienia określonych przez architekta funkcji przestrzeni balkonowej oraz przyległego pomieszczenia mieszkalnego, jak również nie narusza konstrukcji samego budynku.

 

Również w udzielanych na te wyroby przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie Aprobatach Technicznych występują określenia: „zestawy elementów” lub „przeszklone segmenty do wykonywania obudowy balkonów”.

 

2014-05-20-1

Fot. 1. Przykładowa obudowa z segmentami z pełną ramą

 

Rodzaje obudów

Podstawowymi elementami obudów balkonów i loggii są szklano-aluminiowe segmenty, prowadnice, system jezdny oraz akcesoria. Ich rozwiązania konstrukcyjne i zasady użytkowania są uzależnione od budowy oraz rodzaju balkonu lub loggii. Przykładowe schematy usytuowania elementów obudowy i sposoby ich działania przedstawiono na rys. 1 do 4.

 

Występują dwa zasadnicze rozwiązania konstrukcyjne szklano-aluminiowych segmentów:

- składające się z pełnej ramy, w której osadzona jest szyba, a przykładowe rozwiązanie obudowy z takimi segmentami pokazano na fot. 1;

- składające się tylko z poziomych (górnych i dolnych) kształtowników, w których umocowana jest szyba, a przykładową obudowę z segmentami o takim rozwiązaniu konstrukcyjnym przedstawiono na fot. 2.

 

2014-05-20-2

Fot. 2. Przykładowa obudowa z segmentami z poziomym mocowaniem szyb

 

Powyższe segmenty mogą przesuwać się w:

- prowadnicach jednotorowych,

- prowadnicach wielotorowych (przeważnie dwu lub trzytorowych).

 

(...)

 

 

 2014-05-20-rys1

Rys. 1. Schemat obudowy standardowego balkonu

 

 2014-05-20-rys2

Rys. 2. Schemat obudowy balkonu narożnego

 

Segmenty z pełną ramą
W skład takiego rozwiązania wchodzą segmenty, zainstalowane w ościeżnicy w formie ramy wykonanej z aluminiowych kształtowników, przy czym poziome (dolne i górne) kształtowniki służą jednocześnie jako prowadnice. Kształtowniki ram segmentów w narożach oraz prowadnice są połączone za pomocą stosownych akcesoriów ze słupkami ościeżnicy, metodą zgniatania lub skręcania. W dolnym, poziomym kształtowniku ramy segmentu, przeważnie przy narożu, są umieszczone rolki, umożliwiające przesuwanie segmentu wzdłuż prowadnicy.


Segmenty przesuwne z pełnymi ramami mogą być oszklone w następujący sposób:
- pojedynczymi szybami typu float lub wykonanymi ze szkła bezpiecznego hartowanego, grubości od 4 do 10 mm;
- bezpiecznym szkłem warstwowym, grubości od 6,5 do 10,5 mm;
- szybami zespolonymi.


Szyby są zazwyczaj mocowane i uszczelniane przy użyciu listew przyszybowych, wykonanych z aluminiowych kształtowników oraz osadczych uszczelek z kauczuku syntetycznego EPDM lub z elastomeru termoplastycznego TPE. Na obwodzie segmentu osadza się uszczelki szczotkowe wykonane z polipropylenu, a pionowe połączenia segmentów są jeszcze doszczelniane przy pomocy uszczelek wykonanych z kauczuku EPDM.
Przekroje (poziomy i pionowy) przykładowej obudowy loggii, z segmentami wykonanymi z pełnej ramy i trójtorową prowadnicą przedstawiono na rys. 5 (wg katalogu firmy YAWAL).


Budowa segmentów z poziomym
mocowaniem szyby
Najczęściej spotykanym typem obudów balkonów i loggii są wyroby wyposażone w segmenty, w których szyby osadza się tylko w poziomych (górnych i dolnych) kształtownikach. Takie rozwiązania obudów, zwane także bezramowymi, mają zazwyczaj prowadnice jednotorowe i składają się z przesuwnoobrotowych oraz obrotowych segmentów, oszklonych pojedynczymi szybami bezpiecznymi, wykonanymi ze szkła hartowanego grubości nie mniejszej niż 6 mm.
Segmenty są zawieszane na prowadnicach, z których dolna jest mocowana do posadzki lub balustrady, a górna do spodu płyty balkonowej, sufitu lub konstrukcji zadaszenia. Skrajne segmenty się nie przesuwają a tylko obracają do wnętrza (co umożliwia ich mycie), natomiast pozostałe mogą być przesuwane w lewo lub prawo, oraz poprzez obrót otwierane do wewnątrz balkonu lub loggii. Umożliwia to składanie całej przeszklonej powierzchni w pakiet usytuowany od strony wewnętrznej.
Przesuwanie segmentów jest możliwe dzięki rolkom wchodzącym w skład systemu jezdnego, łączącego segmenty z prowadnicami. Do zabezpieczenia połączenia segmentów z górną lub dolną prowadnicą oraz do uszczelnienia pionowych krawędzi stosowane są uszczelki.
Przekrój przykładowego segmentu z szybą osadzoną w poziomych kształtownikach wraz z jednotorowymi prowadnicami przedstawiono na rys. 6 (wg katalogu firmy COPAL).


Wymiary obudów
Typowe rozwiązania wyrobów, których przykłady przedstawiono na rys. 5 i 6, czyli zarówno z segmentami z pełną ramą, jak i z poziomym mocowaniem szyby, pozwalają na wykonanie szklano-aluminiowych obudów balkonów i loggii o wysokości od 500 do 3000 mm, z segmentami o szerokości od 250 do 800 mm (szyby mocowane poziomo). W przypadku segmentów z pełnymi ramami, ich szerokość można zwiększyć do 1300 mm.
Dodać jeszcze należy, że są to wymiary wynikające z zapisów w katalogach wymienionych w publikacji firm, przy czym trzeba zastrzec, że wymiary obudowy zależą głównie od grubości oszklenia.


Wymagania
Wymagania wynikające z przepisów
Podstawowy przepis regulujący zagadnienia związane z budownictwem, jakim jest Ustawa „Prawo budowlane” z dnia 7 lipca 1994 r. (tekst jednolity w obwieszczeniu Marszałka Sejmu z dnia 2.10.2013 r. – Dz. U. z 2013 r, poz. 1409), nie zawiera zapisów odnoszących się bezpośrednio do balkonów i loggii oraz ich obudowy. Występuje jednak problem wynikający z wymaganiem przez niektóre zarządy Spółdzielni Mieszkaniowych konieczności uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia właściwemu organowi faktu obudowy balkonu lub loggii. Z dotyczącego tym zagadnieniom Rozdziału 4 „Prawa budowlanego”, który określa jakie obiekty budowlane wymagają lub nie wymagają pozwolenia albo zgłoszenia, nie wynika konieczność (moim zdaniem) spełnienia takiego obowiązku.


Balkon jest przecież wyposażeniem budynku, a zainstalowana w jego przestrzeni lekka obudowa nie zmienia sposobu przeznaczenia całego budynku i sposobu jego użytkowania, nie wpływa niekorzystnie na bezpieczeństwo pożarowe i drogi ewakuacyjne oraz nie stanowi żadnej uciążliwości dla pozostałych użytkowników.


Dodać jeszcze można, że estetyczne szklano-aluminiowe konstrukcje są zdecydowanie lepszym rozwiązaniem niż drewniane lub trzcinowe, nie spełniające podstawowych warunków przeciwpożarowych, obudowy balkonów.
Kolejnym, obligatoryjnym dokumentem funkcjonującym w budownictwie są wspomniane już w niniejszej publikacji „warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”.

 

W odniesieniu do balkonów i loggii zawarto w nich następujące bezpośrednie postanowienia:
-  w budynku na kondygnacjach położonych powyżej 25 m nad terenem zabrania się stosowania balkonów,
-  w budynkach na kondygnacjach położonych powyżej 25 m nad terenem można stosować loggie wyłącznie z balustradami pełnymi,
-  w budynkach na kondygnacjach położonych powyżej 55 m nad terenem stosowanie loggii jest zabronione.


Powyższe ograniczenia dotyczą więc także szklano-aluminiowych obudów balkonów i loggii, instalowanych w budynkach mieszkalnych jedno- i wielorodzinnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej.

 

 2014-05-20-rys3

Rys. 3. Schemat obudowy loggii

 

 2014-05-20-rys4

Rys. 4. Schemat obudowy loggii skośnej


Wymagania wynikające z norm
Obudowy balkonów i loggii powinny być stosowane na podstawie projektów technicznych, opracowanych dla określonych obiektów, z uwzględnieniem obowiązujących norm oraz przepisów techniczno-budowlanych, szczególnie wynikających z „warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”.


Bardzo ważnym zagadnieniem są cechy wytrzymałościowe, które powinny być ustalane na podstawie obliczeń statycznych, uwzględniających obciążenie wiatrem według norm:
- PN-B-02011:1977/AZ1:2009 Obciążenia w obliczeniach statycznych. Obciążenia wiatrem
lub
- PN-EN 1991-1-4:2008 Eurokod 1: Oddziaływanie na konstrukcje. Część 1-4: Oddziaływania ogólne. Oddziaływania wiatru.


Na podstawie badań odporności na obciążenie wiatrem (co przedstawiono w dalszej części publikacji) i/lub obliczeń przeprowadzonych według powyżej podanych norm, producent powinien podawać dopuszczalne charakterystyczne obciążenie wiatrem poszczególnych segmentów o danej grubości szkła oraz ich wysokości i szerokości. Parametry te zazwyczaj są przedstawione w krajowych Aprobatach Technicznych, udzielanych na obudowy balkonów i loggii przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie.


Dodać jeszcze można, że w normie PN-B-02011: 1977/AZ1:2009 podane są wartości charakterystyczne ciśnienia prędkości wiatru qk, odniesione do poszczególnych stref wiatru w Polsce.


Przy stosowaniu obudów balkonów i loggii brać należy również pod uwagę ich odporność na korozję wynikającą z kategorii korozyjności atmosfery środowiska, w jakiej jest usytuowany budynek. Ogólnie przyjmuje się, że te wyroby powinny spełniać wymagania przewidziane dla środowisk o kategorii korozyjności atmosfery co najmniej C1, C2 lub C3, określonych w normie PN-EN ISO12944-2:2001 Farby i lakiery. Ochrona przed korozją konstrukcji stalowych za pomocą ochronnych systemów malarskich. Część 2: Klasyfikacja środowisk.

 

 2014-05-20-rys5

Rys. 5. Przekroje przykładowej obudowy loggii z segmentami z pełnych ram: 1. prowadnica, 2. prowadnica dolna, 3. rama skrzydła, 4. rolka, 5. szyba, 6. listwa przyszybowa, 7. uszczelka osadcza, 8. uszczelki szczotkowe

 

 2014-05-20-rys6

Rys. 6. Przekrój przykładowego segmentu z szybą osadzoną w poziomych kształtownikach wraz z prowadnicami: 1. mechanizm, 2. prowadnica górna, 3. rolka podtrzymująca, 4. listwa zamykająca, 5. kształtownik mocujący szybę, 6. szyba, 7. prowadnica dolna 1, 8. uszczelka

 


Wymagania wynikające z aprobat technicznych
Ponieważ nie opracowano dotychczas norm, jedynym dokumentem techniczno-budowlanym określającym wymagania dla obudów balkonów i loggii są krajowe Aprobaty Techniczne udzielane przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie. Sformułowane w nich wymagania i badania oparto głównie na normowych wymaganiach i badaniach zewnętrznych okien, które również pełnią rolę obudowy oddzielającej wewnętrzny klimat budynku od zewnętrznego.


W Aprobatach Technicznych problematyka wymagań odnosi się do materiałów, konstrukcji i wymiarów oraz właściwości technicznych. Dwie pierwsze grupy wymagań przedstawiono poniżej, natomiast właściwości techniczne, jako mające najistotniejszy wpływ na eksploatację obudów, przedstawiono w osobnym rozdziale publikacji.


Materiały
Podstawowym materiałem, z którego są wykonane główne elementy obudów (segmenty, prowadnice itp.) są kształtowniki aluminiowe, które powinny być wykonywane ze stopów aluminium, zgodnych z normą PN-EN 573-3:2010 Aluminium i stopy aluminium.


Skład chemiczny i rodzaje wyrobów przerobionych plastycznie. Część 3: Skład chemiczny. Przeważnie stosuje się kształtowniki precyzyjnie wyciskane ze stopów EN AW-6060 lub EN AW-6063, które powinny również spełniać wymagania stosownych norm dotyczących warunków technicznych kontroli i dostawy oraz dopuszczalnych odchyłek wymiarów i kształtu.


Powierzchnie kształtowników powinny być zabezpieczone przed korozją tlenkowymi powłokami anodowymi lub lakierowymi proszkowymi. Powłoki tlenkowe powinny mieć grubość nie mniejszą niż 20 μm, natomiast powłoki proszkowe nie mniejszą niż 60 μm. Ponadto powłoki powinny charakteryzować się odpornością na działanie (zgodnie z odpowiednimi normami) mgły solnej przez okres 1000 godz. Po tym okresie czasu nie powinny zaistnieć żadne zmiany w stanie tych powłok.


Drugim podstawowym materiałem obudów balkonów i loggii są oszklenia, które najczęściej wykonuje się z:
- szkła pojedynczego typu float grubości od 4 do 10 mm, spełniającego wymagania normy PN-EN 572-2:2009 Szkło w budownictwie. Podstawowe wyroby ze szkła sodowo-wapniowo-krzemianowego. Część 2: Szkło float,
- szkła bezpiecznego hartowanego grubości od 6 do 10 mm, spełniającego wymagania normy PN-EN 12150-2:2006 Szkło w budownictwie. Termicznie hartowane bezpieczne szkło sodowo-wapniowokrzemianowe. Część 2: Ocena zgodności z normą,
- szkła bezpiecznego warstwowego grubości od 6,5 do 10,5 mm, spełniającego wymagania normy PN-EN 14449:2008 Szkło w budownictwie. Szkło warstwowe i bezpieczne szkło warstwowe. Ocena zgodności wyrobu z normą”.

 Dodać można, że stosowane są jeszcze oszklenia wykonane z szyb zespolonych. W skład obudów wchodzi także kilka rodzajów uszczelek, jak osadcze, doszczelniające lub szczotkowe. Są one wykonywane z PVC, kauczuku syntetycznego EPDM, elastomeru termoplastycznego TPE lub z poliamidu.
Uszczelki powinny spełniać wymagania poszczególnych norm materiałowych oraz normy PN-EN 12365-1:2006 Okucia budowlane. Uszczelki i taśmy uszczelniające do drzwi, okien, żaluzji i ścian osłonowych. Część 1: Wymagania eksploatacyjne i klasyfikacja.
Dalszymi materiałami stosowanymi przy wykonawstwie elementów obudowy balkonów i loggii są elementy złączne i akcesoria, które powinny być zgodne z dotyczącymi ich stosownymi normami.

 


Konstrukcja i wymiary segmentów
Kształtowniki aluminiowe, oszklenia i pozostałe części wchodzące w skład konstrukcji elementów obudowy balkonów i loggii powinny być wykonane z materiałów, które spełniają przedstawione powyżej wymagania.


Standardowe wymiary elementów obudów, a w szczególności maksymalne wymiary segmentów, powinny być zgodne z dokumentacją opracowaną przez producenta oraz obliczeniami wykonanymi według przedstawionych już stosownych norm. 
Odchyłki wymiarowe powinny odpowiadać zapisom wynikającym z normy PN-EN 22768-1:1999 „Tolerancje ogólne. Tolerancje wymiarów liniowych i kątowych bez indywidualnych oznaczeń tolerancji”, przewidzianych dla klasy tolerancji „m” (średniodokładnej).


Właściwości techniczne Odporność na obciążenie wiatrem
Właściwość ta ma zasadniczy wpływ na maksymalne wymiary poszczególnych segmentów obudowy. Naprężenie tafli szklanych przy zginaniu, wynikające z działania obciążeń charakterystycznych wiatrem, nie powinny być większe niż 50 MPa.


Ugięcie segmentów, zarówno stałych, jak i przesuwnych, pod obciążeniem wiatrem według norm PN-B-02011:1977/AZ1:2009 lub PN-EN 1991-1-4:2008 nie powinno być większe niż:
- L/100 – w przypadku szyb pojedynczych lub ze szkła warstwowego,
L/300 – w przypadku szyb zespolonych, - gdzie L równe jest wysokości segmentu.


Odporność na uderzenie ciałem miękkim i ciężkim
W tym zakresie, odporność obudowy balkonów i loggii powinna spełniać wymagania przewidziane co najmniej dla klasy 1 według normy PN-EN 13049:2004 Okna. Uderzenia ciałem miękkim i ciężkim.
Metoda badania, wymagania dotyczące bezpieczeństwa i klasyfikacja. Dodać jeszcze można, że dla tej klasy wysokość spadania (poziom uderzenia) wynosi 200 mm.


Prawidłowość działania
Segmenty obudów powinny przesuwać się bez zacięć i zahamowań w ruchu. Uszczelki powinny przylegać do odpowiednich powierzchni na całej swej długości, zgodnie z założeniami konstrukcyjnymi.


Maksymalna siła potrzebna do przemieszczenia pojedynczego segmentu nie powinna być większa niż:
- 20 N – przed badaniem wpływu wielokrotnego otwierania/zamykania, 

- 28 N – po wielokrotnym otwieraniu i zamykaniu.


Siła potrzebna do przeprowadzenia czynności otwarcia lub zamknięcia segmentu obudowy nie powinna być większa niż 40 N.
Po wykonaniu 5000 cykli otwierania i zamykania, segmenty nie powinny wykazywać żadnych uszkodzeń i nieprawidłowości w działaniu. Powinny natomiast poruszać się bez zacięć i zahamowań w ruchu, a uszczelki powinny stosownie przylegać na całej swej długości.


Wodoszczelność
Producent może zadeklarować, iż wytwarzana przez niego obudowa balkonów i loggii spełnia wymagania stosownej klasy wodoszczelności, określonej w normie PN-EN 12208:2001 Okna i drzwi. Wodoszczelność. Klasyfikacja. Parametry wodoszczelności ustalane są w oparciu o wyniki przeprowadzonych w tej dziedzinie badań.


Izolacyjność akustyczna
Również w tym zakresie producent obudowy balkonów i loggii może zadeklarować, iż jego wyroby podwyższają izolacyjność akustyczną właściwą ściany zewnętrznej z oknem i drzwiami, zgodnie z wymaganiami obowiązującej normy PN-B-02151-3:1999 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Izolacyjność akustyczna przegród w budynkach oraz izolacyjność akustyczna elementów budowlanych. Wymagania.


Zastrzec należy, że dotyczy to głównie przypadku obudowy z segmentami oszklonymi co najmniej szybą warstwową, która została zainstalowana w loggii wyposażonej w balustradę mającej część nieprzezroczystą wypełnioną styropianem, grubości nie mniejszej niż 20 mm. Ponadto boczne ściany loggii powinny mieć stosowną izolacyjność.


Metodyka badań
Badanie odporności na obciążenie wiatrem
Najistotniejszym badaniem, którego wyniki są podstawą do ustalenia zakresu stosowania konkretnego rozwiązania konstrukcyjnego obudowy balkonów i loggii, jest sprawdzenie jego odporności na obciążenie wiatrem. Przeprowadza się je w komorze służącej do badania różnego rodzaju szczelności okien i drzwi. Badanie polega na oddziaływaniu na zewnętrzną powierzchnię obudowy równomiernie rozłożonym i prostopadłym do jej powierzchni obciążeniem.


Wywierane obciążenie symuluje występujące w rzeczywistości parcie wiatru (nadciśnienie) lub ssanie wiatru (podciśnienie). W czasie badania rejestruje się przemieszczenia elementów obudowy i na ich podstawie określa się ugięcia w środku wysokości tafli oszklenia.


Sposób aplikowania obciążeń oraz rozmieszczenie punktów pomiarowych na badanym elemencie powinny być zgodne z zasadami wynikającymi z normy PN-EN 12211:2001 Okna i drzwi. Odporność na obciążenie wiatrem.
Metoda badania. Dodać należy, że badanie przeprowadza się na środkowym segmencie próbki badawczej, która powinna się składać z trzech segmentów. Wyniki badania przedstawiają ugięcia określone na podstawie zarejestrowanych przemieszczeń.


W oparciu o te wyniki można dokonać obliczeń maksymalnej strzałki ugięcia, traktując segment obudowy jako belkę zginaną swobodnie podpartą, poddaną obciążeniu ciągłemu.

 

Następnie, przy założeniu dopuszczalnej wartości ugięcia odniesionej do wysokości segmentu:
- przy szybach pojedynczych – fmax/L = 1/100,
- przy szybach zespolonych – fmax/L = 1/300,
określić można dopuszczalną wartość obciążenia (różnicy ciśnień) dla poszczególnych wysokości segmentu (L).


Pozostałe badania
Badania pozostałych właściwości technicznych obudów balkonów i loggii, do których należą: odporność na uderzenie ciałem miękkim i ciężkim, prawidłowość działania, siła potrzebna do otwarcia/zamknięcia segmentu itd., przeprowadzane są typowymi metodami stosowanymi w badaniu okien, zgodnie z dotyczącymi ich normami

 

inż. Zbigniew Czajka

 

Literatura
Ustawa „Prawo budowlane” z dnia 7.07.1994 r.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r.
Polskie i Europejskie Normy
Krajowe Aprobaty Techniczne ITB
Katalogi i materiały informacyjne firm: BALUMET, COPAL i YAWAL

 

Całość artykułu w wydaniu drukowanym  I elektronicznym 
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacj: Świat Szkła 05/2014

 

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.