Zewnętrzne wejścia do budynków przeznaczonych na pobyt ludzi są zazwyczaj wyposażone w drzwi, które powinny chronić przed nadmiernym dopływem chłodnego powietrza i nieuprawnionym wejściem, oraz umożliwiać komunikację.

 

W niektórych przypadkach niezbędnym jest zastosowanie drzwi przeciwpożarowych tworzących przegrodę ogniową – gdy są zamknięte, jak również zapewnić szybką ewakuację (w razie takiej konieczności) – gdy są otwarte. Drzwi mogą być otwierane i zamykane ręcznie lub mechanicznie, w tym przy pomocy zamykaczy.

2021 01 21 1

 

Fot. 2. Zamykacz drzwiowy z ramieniem nożycowym TS 2000 VBC (fot. Ragen)

 

 

Charakterystyka i wymagania
Konieczność stosowania w drzwiach wejściowych zamykaczy zwanych popularnie samozamykaczami, wynika m.in. z wymagań zawartych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie Warunków Technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania (Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późniejszymi zmianami).

 

W dokumencie tym znajduje się zapis, iż należy zapewnić ochronę wejść z zewnątrz budynku i do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi przed nadmiernym dopływem chłodnego powietrza, co można najprościej uzyskać poprzez zastosowanie zamykacza drzwiowego. Rozporządzenie odnosi się także do bezpieczeństwa pożarowego, w tym do drzwi o wymaganej klasie odporności ogniowej, które powinny być wyposażone w urządzenie zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru. Również ten wymóg najłatwiej spełnia się za pomocą zamykacza.

 

Zamykacze drzwiowe obejmuje norma PN-EN 1154 Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania – Wymagania i metody badań. Jej zakres jest ograniczony do zamykaczy drzwiowych uruchamianych ręcznie, w przypadku których, energia niezbędna do zamknięcia jest wytwarzana przez użytkownika przy otwieraniu drzwi tak, że kiedy skrzydło zostaje zwolnione, to powraca w kontrolowany sposób do położenia zamknięcia.

 

Obejmuje także wszelkie ramiona i dźwignie, wsporniki, ślizgi, górne trzpienie zawiasowe oraz inne części dostarczane wraz z zamykaczem, które są potrzebne do jego zainstalowania i działania. Dodać należy, iż poza zakresem normy są zamykacze sprężynowe oraz zamykacze zawierające elektrycznie zasilane mechanizmy przytrzymujące drzwi w położeniu otwartym, przeznaczone do stosowania w zespołach drzwi przeciwpożarowych (tzw. przytrzymywacze otwarcia).

 

W normie PN-EN 1154 wyspecyfikowano trzy rodzaje wymagań:
- dotyczące informacji o wyrobie,
- eksploatacyjne,
- dodatkowe, dla zamykaczy przewidzianych do zamontowania w drzwiach przeciwpożarowych.

 

Pierwsze z wymagań stanowi, aby wraz z wyrobem dostarczać przejrzystą i szczegółową instrukcję montażu, regulacji i konserwacji, która powinna obejmować wszelkie ograniczenia kąta otwarcia oraz w jasny sposób precyzować wielkość zamykacza dla danej pozycji montażu.

 

Kolejne wymagania dotyczące zakresu eksploatacji są w dość szczegółowy sposób określone, z których do najistotniejszych naliczyć należy:
- trwałość – zamykacz powinien być zdolny do zamykania drzwi próbnych od kąta otwarcia 90° przez co najmniej 500 000 cykli, przy czym zamykacz dwustronnego działania (do drzwi wahadłowych) powinien być wstanie zamykać przez co najmniej 250 000 cykli w każdym kierunku,
- moment zamykający – po 5 000 i po 50 000 cykli, zmierzone wartości momentów zamykających dla poszczególnych wielkości zamykaczy, nie powinny być mniejsze niż wartości podane w stosownej tablicy normy,
- moment otwierający – po 5 000 cykli, maksymalny zmierzony moment otwierający dla poszczególnych zamykaczy, nie powinien przekraczać wartości określonych w stosownej tablicy normy,
- skuteczność – zmierzona po 5 000 i 500 000 cykli, dla poszczególnych wielkości zamykaczy nie powinna być mniejsza niż wartości podane w stosownej tablicy normy,
- czas zamykania – po 5 000 i 500 000 cykli, powinno być możliwe nastawienie czasu zamykania drzwi od kąta otwarcia 90° na wartość 3 s lub mniejszą i na wartość 20 s lub mniejszą,
- kąty działania – zamykacz zainstalowany zgodnie z instrukcją powinien pozwalać drzwiom próbnym na otwieranie zgodnie z ich klasą i podczas zamykania powinien kontrolować ruch skrzydła co najmniej od kąta rozwarcia 70°, aż do pozycji zamknięcia,
- parametry przeciążeniowe – zamykacz powinien być zdolny wytrzymać zamykające badania przeciążeniowe wg stosownych zapisów w normie,
- zależność działania od temperatury – czas zamykania nastawiony na 5 s w temperaturze otoczenia +20°C, podczas badania w temperaturze -15°C i +40°C nie powinien wzrosnąć więcej niż do 25 s, ani zmniejszyć się bardziej niż do 3 s,
- wyciek płynu i uszkodzenie – w trakcie badań nie powinien wystąpić wyciek płynu z zamykacza oraz jego uszkodzenie, w tym ramion.

 

Trzeci rodzaj wymagań odnosi się do zamykaczy przeznaczonych do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych, które powinny wykazywać dodatkowe właściwości czynnie przyczyniające się do spełniania podstawowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa przeciwpożarowego – samodzielnie, albo jako element kompletnego zespołu drzwiowego (wymienione w załączniku A normy). Istotnym wymaganiem z tego zakresu jest odpowiedni moment zamykający przypisany do danej wielkości zamykacza drzwiowego.
Wymagana jest siła zamykania odpowiadająca co najmniej wielkości „3”, według stosownej tablicy zamieszczonej w normie.

 

Wielkość tą charakteryzuje m.in. szerokość skrzydła wynosząca maksymalnie 950 mm oraz masa drzwi próbnych nie przekraczająca 60 kg. Kolejne wymagania stanowią:
- zamykacz powinien być w stanie zamykać drzwi próbne od każdego kąta, do którego można je otworzyć,
- zamykacz nie powinien zawierać urządzenia przytrzymującego drzwi w położeniu otwarcia, chyba, że jest to urządzenie zasilane elektrycznie, zgodne dotyczącą go normą,
- regulatory powinny być albo ukryte, albo powinny się dać uruchomić jedynie za pomocą stosownego narzędzia,
- zamykacz powinien mieć taką konstrukcję, aby bez użycia narzędzia nie było możliwe w żaden sposób wstrzymanie jego działania zamykającego,
- wszelkie wbudowane mechanizmy opóźniające działanie powinny dać się nastawić na mniej niż 25 sekund, pomiędzy kątem zamykania drzwi wynoszącym 120°, a końcem strefy opóźniania.

 

Występuje jeszcze wymaganie, aby reprezentatywny dla swojego typu zamykacz drzwiowy, zainstalowany do zespołu drzwiowego, spełniał odpowiednie kryteria badań ogniowych. Badanie takie powinno być przeprowadzone na zespole drzwiowym naturalnej wielkości, zgodnie ze stosownymi normami.

 


Wybór i klasyfikacja
Właściwy wybór zamykacza drzwiowego w wyraźny sposób przekłada się na ograniczenie strat ciepła w pomieszczeniach, gdyż szybkie doprowadzenie do zamknięcia drzwi w dużym stopniu zmniejsza wywiewanie ciepłego powietrza. Dlatego istotnym aspektem przy wyborze zamykacza drzwiowego jest ustalenie cech przewidywanego użytkownika oraz dokładnych wymagań eksploatacyjnych i konstrukcyjnych.

 

W odniesieniu do wymagań eksploatacyjnych uwzględniać należy co najmniej następujące kryteria:
- siła zamykania,
- częstotliwość otwierania i zamykania,

- pożądany komfort i bezpieczeństwo działania,
- niezawodność eksploatacyjna,
- usytuowanie drzwi – wewnątrz czy na zewnątrz budynku.

 

Ponadto przy wyborze zamykacza należy obligatoryjnie wziąć pod uwagę wymiary skrzydła drzwiowego (szerokość i wysokość) oraz jego masę. Nie można także pominąć materiału, z jakiego są wykonane drzwi, przewidziane do zainstalowania w nich zamykacza.
Odmienne są bowiem zasady mocowania tego okucia w drzwiach drewnianych lub metalowych, a szczególnie szklanych.

 

Każdy zamykacz drzwiowy wykonany zgodnie z normą PN-EN 1154 powinien mieć określoną klasyfikację według sześciocyfrowego systemu kodowego. W skład kodu wchodzą poniżej wymienione pozycje.

 

Kategoria użytkowania (pierwsza cyfra). Do wszystkich drzwi wewnętrznych i zewnętrznych przeznaczonych do użytku publicznego i innego, gdy występuje mała motywacja do uważnego obchodzenia się z drzwiami, tzn. tam gdzie istnieje prawdopodobieństwo niewłaściwego użytkowania drzwi stosuje się:
- klasę 3: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia co najmniej 105°,
- klasę 4: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia 180°.
Klasyfikacja wg klasy 4 zakłada montaż standardowy zgodnie z instrukcją producenta. Ponadto w przypadku zastosowań drzwi narażonych na skrajne przypadki niewłaściwego użytkowania lub wystąpienia szczególnych ograniczeń kąta otwarcia, zaleca się stosowanie zamykaczy wyposażonych w funkcję ogranicznika tylnego lub odrębnego ogranicznika otwarcia drzwi.

 

Trwałość (druga cyfra). Do zamykaczy zgodnych
z ww. normą określa się tylko jedną próbę trwałościową:
n klasa 8: 500 000 cykli.

 

Wielkość zamykacza drzwiowego (trzecia cyfra).
Norma zawiera tablicę określającą siedem klas wielkości zamykaczy i związanych z tym parametrów.
Poniżej przedstawiono wyciąg z tablicy, odnoszący się do masy i szerokości skrzydła, zgodnie z którą określa się klasę zamykaczy.
Tam, gdzie zamykacz jest odpowiedni do danego przedziału wielkości, powinno się określić zarówno wielkość minimalną, jak i maksymalną.

 

 2021 01 21 7

 

Przydatność do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych/ dymoszczelnych (czwarta cyfra).
Określa się dwie klasy zachowania się zamykaczy w pożarze:
- klasę 0: nieodpowiednie do zastosowania w przeciwpożarowych/ dymoszczelnych drzwiach,
- klasę 1: odpowiednie do zastosowania w przeciwpożarowych/ dymoszczelnych drzwiach, podlegające warunkowi pozytywnej oceny udziału zamykacza w odporności ogniowej takich drzwi.

 

Bezpieczeństwo (piąta cyfra). Od wszystkich zamykaczy wymagane jest spełnienie „Wymagań Podstawowych” dotyczących bezpieczeństwa użytkowania.
Z tego względu określono tylko:
- klasę: 1.

 

Odporność na korozję (szósta cyfra). Określa się pięć klas odporności na korozję według normy PN-EN 1670 Okucia budowlane – Odporność na korozję – Wymagania i metody badań:
-n klasę 0: nieokreślona odporność na korozję,
- klasę 1: niska odporność,
- klasę 2: średnia odporność,
- klasę 3: wysoką odporność,
- klasę 4: bardzo wysoką odporność.

 

Przykładowe cechowanie zgodne z wyżej przedstawionymi zasadami, umieszczone na tabliczce zamykacza drzwiowego firmy ASSA ABLOY, przedstawiono na fot. 1. Z zapisanej klasyfikacji wynika, iż dotyczy zamykacza zdolnego do zamykania drzwi od kąta otwarcia 180°, z trwałością klasy 8, z zakresem wielkości w klasach od 2 do 4, odpowiedniego do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych, mającego klasę bezpieczeństwa 1 i bardzo wysoką odporność na korozję.

 

 2021 01 21 2

Fot. 1. Oznakowanie systemem kodowym zamykacza stalowanie wymaga jednak wyposażenia w dodatkową drzwiowego (fot. Mibar)

 

 (...)


Rodzaje i przykładowe konstrukcje
Ze względu na miejsce i sposób montażu zamykacze drzwiowe można podzielić na:
- zamykacze wierzchnie, montowane w górnej strefie drzwi:
– na powierzchni skrzydła drzwiowego,
– na powierzchni nadproża ościeżnicy,
-zamykacze wpuszczane (zwane także krytymi, chowanymi lub zintegrowanymi), montowane:
– wewnątrz skrzydła drzwiowego,
– wewnątrz nadproża ościeżnicy,
– w podłodze.

 

Ze względu na sposób działania i przeznaczenie można wyróżnić:
- zamykacze z ramieniem nożycowym do drzwi jednoskrzydłowych,
- zamykacze z szyną ślizgową do drzwi jedno- i dwuskrzydłowych,
- zamykacze dwustronnego działania do drzwi wahadłowych.

 

Najpopularniejszy wyrób z zakresu zamykaczy drzwiowych stanowią zamykacze wierzchnie z ramieniem nożycowym, montowane w górnej części powierzchni skrzydła drzwiowego. Okucie składa się głównie z korpusu, ramienia oraz elementów montażowych. Zazwyczaj ramię jest wyposażone w funkcję blokady położenia otwarcia drzwi w zakresie od 70° do 150° oraz możliwość regulacji końcowej fazy zamykania (tzw. dobicie lub domknięcie) poprzez zmianę jego długości. Ponadto są przystosowane do regulacji prędkości zamykania, zwykle za pomocą śruby umieszczonej na powierzchni czołowej korpusu zamykacza.

 

Wyroby o powyżej przedstawionej charakterystyce oferuje m.in. firma GEZE, w postaci zamykacza wierzchniego z ramieniem nożycowym typu TS 2000 V. Jest to okucie wyposażone w mechanizm zębatkowy, z nastawną siłą zamykania, określaną zgodnie z normą PN-EN 1154 jako wielkość zamykacza, w zakresie klas od 2 do 5.

 

Wielkość siły jest regulowana skokowo poprzez przestawienie położenia zamykacza względem osi zawiasów. Istnieje także możliwość regulacji fazy dobicia, stosując zmianę kąta ustawienia ramienia nożycowego oraz zmianę prędkości zamykania. Zamykacz jest przystosowany do instalowania na skrzydłach drzwiowych o maksymalnej szerokości 1250 mm oraz masie do 100 kg. Producent proponuje także opcjonalne wykonanie, w którym faza dobicia jest regulowana hydraulicznie oraz występuje funkcja tłumienia otwierania. Takie rozwiązanie zamykacza drzwiowego, oznaczonego jako TS 2000 VBC, przedstawiono na fot. 2.

 

Prezentowane powyżej zamykacze można także stosować do drzwi ze skrzydłem całoszklanych. Zainstalowanie wymaga jednak wyposażenia w dodatkową klemę zaciskową. Umożliwia ona montaż korpusu zamykacza do tafli szklanej skrzydła, bez konieczności wykonywania w niej otworów. Ramię takiego zamykacza jest mocowane do ościeżnicy drzwi. Klemą zaciskową stosowaną z zamykaczem do drzwi szklanych pokazano na fot. 3.

 

2021 01 21 3

 Fot. 3. Klema zaciskowa stosowana z zamykaczem TS 2000 VBC do drzwi szklanych (fot. GEZE)

 

Kolejnym rodzajem prezentowanych okuć są zamykacze drzwiowe wierzchnie z szynową ślizgową, przystosowane do instalowane zarówno w drzwiach jedno- jak i dwuskrzydłowych. Typowy wyrób składa się z korpusu, szyny ślizgowej, ramienia oraz elementów mocujących. Zamykacze z szyną ślizgową wyróżniają się tym, iż przy zamkniętych drzwiach szyna jest usytuowana w jednej płaszczyźnie z korpusem zamykacza.

 

Zazwyczaj są wyposażone w funkcje regulowanej siły i szybkości zamykania, regulowanego dobicia oraz w ogranicznik otwarcia w zakresie od 80° do 120°. Przedstawione powyżej zamykacze z szyną ślizgową posiada w swoim asortymencie wyrobów szereg producentów, w tym firma Dormakaba, proponująca m.in. zamykacz typu TS 97, zaprezentowany na fot. 4.

 

2021 01 21 4

Fot. 4. Zamykacz drzwiowy z szyną ślizgową TS 97 (fot. Dormakaba)

 

Okucie zostało zaprojektowane w sposób bardzo dobrze komponujący się z drzwiami wysokiej jakości, stosowanych w nowoczesnych wnętrzach. Mogą to być drzwi standardowe jednoskrzydłowe, w tym także przeciwpożarowe, jak również ze skrzydłem całoszklanym. Charakterystyczną cechą zamykacza jest taka sama długość korpusu i szyny ślizgowej oraz niewielka szerokość, wynosząca 37 mm.

 

Ponadto zastosowana w rozwiązaniu konstrukcyjnym technologia „easy open” w postaci tzw. krzywki sercowej, znacznie redukuje opór przy otwieraniu drzwi. Jest lżejsze o około 40%, co umożliwia łatwe ich użytkowanie także przez dzieci oraz osoby starsze i niepełnosprawne. Kolejną zaletą jest możliwość bezstopniowej regulacji siły zamykania i dobicia oraz szybkości zamykania (w zakresie: 150° ÷ 7° i 7° ÷ 0°), co zapewnia bezpieczne zamykanie. W okuciu zainstalowany jest także mechaniczny ogranicznik otwierania do maksymalnego kąta 120°, chroniący drzwi przed uszkodzeniem ściany, klamki itp. Zamykacz typu TS 97 charakteryzuje się siłą zamykania, normowo określaną jako wielkość zamykacza, w zakresie klas od 2 do 4, co umożliwia jego stosowanie do drzwi o maksymalnej szerokości skrzydła 1100 mm oraz masie do 80 kg.

 

Do drzwi przeszklonych oraz ze skrzydłem całoszklanym najczęściej stosuje się zamykacze wpuszczane podłogowe. Są to z zasady drzwi ze skrzydłem o zwiększonej masie, więc instalowane w nich zamykacze cechują się nawet 6 klasą wielkością (tzw. siły zamykania). Okucie całkowicie wbudowuje się w podłogę, więc po zamontowaniu jest widoczna tylko pokrywa.

 

W takiej sytuacji jego kształt nie ma żadnego wpływu na estetykę otoczenia, a także wyeliminowano ryzyko potknięcia się. Typowy zamykacz podłogowy składa się głównie ze stalowej obudowy, korpusu z mechanizmem, pokrywy i trzpienia, zwanego także osią obrotu. Podobnie jak zaprezentowane już zamykacze wierzchnie, są wyposażone w funkcje regulacji siły i szybkości zamykania, ograniczania kąta otwarcia itp. Zamykacze podłogowe wytwarza wielu producentów okuć, m.in. prezentowana już firma Dormakaba. Jednym z wyrobów jest zamykacz typu BTS 80, przeznaczony do drzwi jedno- i dwuskrzydłowych zewnętrznych i wewnętrznych.

 

Specjalna konstrukcja mechanizmu zapewnia komfort i niezawodność działania przy maksymalnej masie skrzydła drzwiowego, wynoszącego 300 kg. Zamykacz może być stosowany w drzwiach ze skrzydłem: całoszklanym i drewnianym, o konstrukcji płaszczowej lub ramowej, lewym albo prawym, o szerokości od 950 mm do 1400 mm.

 

Charakteryzuje się siłą zamykania, określaną normowo jako wielkość zamykacza, w klasach od 3 do 6. Ponadto jest wyposażony w funkcje regulowania szybkości zamykania w zakresie od 175° do 0°, regulowania blokady położenia lub opóźnienia zamykania oraz mechanicznego tłumienia otwierania od kąta 80°.

 

Producent oferuje trzy warianty zamykaczy:
- BTS 80 F – do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych,
- BST 80 EMB – z elektrohydrauliczną blokadą położenia otwartego,
- BST 80 FLB – z funkcją „swobodnego ramienia“ (freeswing) zapewniającą otwieranie skrzydła bez wysiłku, z wyłączeniem działania, w chwili wybuchu pożaru załączenie specjalnego rozwiązania konstrukcyjnego, które zapewnia zamknięcie skrzydła, tworząc stosowną przegrodę przeciwpożarową.
Przykładowy zamykacz podłogowy typu BTS 80 zobrazowano na fot. 5.

 

2021 01 21 5

Fot. 5. Zamykacz drzwiowy wpuszczany podłogowy BTS 80 (fot. Dormakaba)

 

Spotykane są także zamykacze drzwiowe wpuszczane, całkowicie ukryte w górnej części płyty skrzydła. Stanowią je zamykacze z szyną ślizgową, jedynie widoczną przy otwartych drzwiach. Tego rodzaju okucia oferuje także firma GEZE, w postaci zamykaczy typu Boxer. Wyroby są przeznaczone do drzwi jednoskrzydłowych, lewych lub prawych, ze skrzydłami o minimalnej grubości 40 mm albo 50 mm, maksymalnej szerokości 1100 mm lub 1400 mm oraz dopuszczalnej masie od 80 kg do 180 kg (w zależności od wariantu). Również w zależności od wariantu, siła zamykania (wielkość zamykacza) zawarta jest w przedziale od 2 do 6 klasy.

 

Mogą to być drzwi zewnętrzne i wewnętrzne, drewniane, metalowe lub tworzywowe. Zapewniają możliwość regulacji prędkości zamykania, regulacji tzw. dobicia, czyli końcowej fazy zamykania oraz regulacji początkowej fazy otwierania, czyli tłumienia. Wszystkie regulacje odbywają się bezstopniowo. Przykładowy wpuszczany (chowany) zamykacz drzwiowy osadzony w płycie skrzydła serii GEZE Boxer pokazano na fot. 6.

 

2021 01 21 6

Fot. 6. Zamykacz drzwiowy wpuszczany z szyną ślizgową typu Boxer, osadzony w skrzydle drzwi (fot. Schachermayer)

 

 

  (...) 

 

inż. Zbigniew Czajka


Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie Warunków Technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania (Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późniejszymi zmianami).
2. PN-EN 1154:1999/A1:2004 Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania – Wymagania i metody badań.
3. PN-EN 1670:2008 Okucia budowlane – Odporność na korozję – Wymagania i metody badań.
4. Materiały informacyjne firm: ASSA ABLOY, GEZE, Dormakaba, Mibar, Ragen, Schachermayer.

 

 

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji:  Świat Szkła 01/2021

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.