Człowiek korzysta z wyrobów szklanych od tysięcy lat. W przeszłości trudno było je wyprodukować, a wykonane z nich produkty należały do luksusowych, równie cennych jak złoto. Ponieważ szkło doskonale zabezpiecza produkty i nie wchodzi z nimi w reakcje chemiczne, jest niemal idealnym materiałem do przechowywania i pakowania produktów spożywczych. Jest odporne na biodegradację, fotodegradację, rozpuszczanie w wodzie oraz utlenianie.

 

 

Ponadto pakowane lub przechowywane w szklanych butelkach, puszkach czy słoikach produkty zachowują niezmieniony smak, zapach oraz kolor. Równie ważną cechą szkła (w odróżnieniu do większości materiałów) jest możliwość jego przetwarzania nieskończoną ilość razy bez utraty pierwotnych właściwości. W związku z tym w krajach wysokorozwiniętych, po okresie bardzo szerokiego stosowania opakowań z tworzyw sztucznych i metali, wraca się do opakowań ze szkła.

 

Co to jest stłuczka szklana?
Szkło stanowi około 10% odpadów komunalnych. Największy udział w masie odpadów szklanych stanowią opakowania szklane. Szacuje się, że w Polsce statystyczny mieszkaniec produkuje ponad 25 kg odpadów szklanych rocznie. W przeważającej masie odpadów szklanych znajduje się szkło nadające się do recyklingu.

 

W Europie recykling szkła zalicza się do najbardziej zaawansowanych, a najważniejszym czynnikiem, dla którego szkło powinno być poddawane recyklingowi jest ochrona środowiska. W obecnym czasie, kiedy szczególną uwagę zwraca się na zmniejszenie emisji COdo atmosfery, możliwość zredukowania emisji tego gazu z procesu topienia szkła może być realizowana przez zwiększenie udziału stłuczki szklanej we wsadzie szklarskim.

 

Nawet niewielki jej dodatek powoduje znaczne zmniejszenie zapotrzebowania energii, a co za tym idzie, zmniejszenie emisji szkodliwych gazów do atmosfery. Należy też wspomnieć o sporym obniżeniu zapotrzebowania na surowce  do produkcji szkła, co prowadzi do zmniejszenia objętości odpadów na składowiskach i zahamowania degradacji środowiska naturalnego.

 

W nawiązaniu do powyższych czynników, zgodnie z polityką środowiskową Unii Europejskiej, zobowiązuje się jej członków do realizacji obowiązku recyklingu szkła pokonsumpcyjnego. Docelowo do 2014 roku Polska ma uzyskać wskaźnik jego recyklingu na poziomie 60% [1].

 

Wbrew stwierdzeniu, że szkło jest najłatwiejszym do zagospodarowania odpadem, Polska wypada bardzo źle na tle krajów zachodnioeuropejskich w poziomie jego recyklingu, bowiem zużyte opakowania, jak i powstała z nich stłuczka szklana, trafiają w dużej mierze na wysypiska komunalne lub dzikie [2].

 

Na podstawie danych stowarzyszenia FEVE (Europejska Federacja Producentów Opakowań Szklanych)  wynika, że ilość poddawanego recyklingowi szkła z gospodarstw domowych wzrosła w Europie do poziomu 67% w 2009 r., przy około 25 miliardach  zebranych butelek i słoików. Wzrost ten odzwierciedla  między innymi coraz większą świadomość środowiskową konsumentów oraz poprawę metod zbiórki i odzysku szkła.

 

Z innych danych wynika także, że 11 krajów poddaje recyklingowi ponad 75% szkła. Państwa przodujące to: Szwecja, Szwajcaria, Austria, Belgia i Holandia, które osiągają wynik ponad 90%. W Polsce konsumpcja opakowań szklanych kształtuje się na poziomie 1 018 969 ton, w tym było 446 303 ton metrycznych opakowań szklanych oddanych do recyklingu, co wskazuje niewielki wzrost w stosunku do roku 2009. Oznacza to, że odsetek recyklingu szkła w Polsce formuje się na poziomie 43,8% (dziewiąte miejsce w Europie) [3].

 

Stłuczka szklana jest najważniejszym z punktu widzenia technologii szklarskiej, ochrony środowiska oraz ekonomiki produkcji rodzajem odpadu spotykanego w hutach szkła. Inaczej mówiąc są to zniszczone lub bezużyteczne wyroby szklane, powstające przy krajaniu szkła i formowaniu wyrobów.

 

Jeżeli chodzi o rodzaje stłuczki szklanej to można wyróżnić:

- bezbarwną – pochodzącą z wyrobów z niebarwionej masy szklarskiej,
- barwną – pochodzącą z wszystkich wyrobów ze szkła barwionego,
- półbiałą różną – pochodzącą z wyrobów o różnych kształtach, charakteryzujących się widocznym odcieniem barwy zielonkawej, żółtawej lub niebieskawej,
- półbiałą okienną – pochodzącą ze szkła płaskiego niebarwionego, charakteryzującą się widocznym  odcieniem barwy zielonkawej, żółtawej lub niebieskawej,
- mieszaną – pochodząca z przynajmniej dwóch wyżej wymienionych rodzajów.

 

Ze względu na źródło powstawania stłuczkę szklaną dzieli się na:
- przemysłową, związaną z procesem produkcyjnym (tak zwana własna),
- przemysłową, powstającą u masowych użytkowników wyrobów szklanych (tak zwana obca),
- pokonsumpcyjną, powstającą u indywidualnych odbiorców wyrobów szklanych [4].

 

Powstawanie stłuczki własnej związane jest z procesem technologicznym produkcji wyrobów szklanych. Głównym źródłem powstawania stłuczki  na terenie hut są: remonty pieców szklarskich, postoje automatów formujących, eliminacja wyrobów wadliwych w procesie kontroli jakości, straty związane z transportem wewnątrzzakładowym i magazynowaniem. Powstająca na terenie hut stłuczka szklana ze względu na swoją czystość nadaje się do powtórnego przetopu w piecach szklarskich. Dlatego też jest ona w całości wykorzystana w większości hut szkła.

 

Sposób ten ma wiele zalet. Przede wszystkim wyeliminowana jest konieczność jej magazynowania i przeładunku. Każda linia produkcyjna wyrobów szklanych powinna mieć własny obieg stłuczki. Eliminuje to niebezpieczeństwo mieszania różnych rodzajów szkła.

 

Źródłem powstawania stłuczki obcej są masowi użytkownicy wyrobów szklanych, tacy jak: rozlewnie napojów, browary, producenci aparatury chemicznej, zakłady mleczarskie, zakłady sprzętu oświetleniowego czy zakłady stolarki budowlanej. Przyczynami powstawania tej stłuczki są: wadliwe prowadzenie procesu technologicznego, niewłaściwy transport, nieprawidłowe składowanie. Stłuczka pokonsumpcyjna powstaje u indywidualnych odbiorców wyrobów szklanych w gospodarstwach domowych, sklepach, gastronomii, magazynach i u innych małych użytkowników wyrobów szklanych.

 

Są to głównie opakowania szklane, w których znajdują się napoje, przetwory i najróżniejsze środki chemiczne.  Zużyte, uszkodzone lub bezużyteczne wyroby tych produktów szklanych, tworzą stłuczkę szklaną pokonsumpcyjną [5].

 

Wymagania jakościowe stłuczki szklanej pokonsumpcyjnej
Wykorzystanie stłuczki szklanej napotyka na liczne trudności wynikające z rozproszenia źródeł jej powstawania, z wysokiego stopnia jej zanieczyszczenia oraz małego zainteresowania przemysłu i społeczeństwa odzyskaniem surowców wtórnych. Niewątpliwie poważną przeszkodą jest wysoki poziom zanieczyszczenia, który jest skutkiem używania szkła jako opakowania na różnorodne środki, a także wynika z niewłaściwego pozyskiwania, składowania i transportu.

 

Wymagania dotyczące udziału szkła niewłaściwej barwy w stłuczce zostały wprowadzone z powodu wymagań jakościowych odnośnie czystości zabarwienia wyrobów nowych. Warunki przyjmowania stłuczki przez huty szkła zawierają, oprócz dopuszczalnego udziału szkła niewłaściwej barwy, także wymagania dotyczące maksymalnej zawartości zanieczyszczeń obcych. Z punktu widzenia technologicznego za zanieczyszczenia te uważa się substancje znajdujące się w stłuczce szklanej, które są zbędne lub szkodliwe  dla prawidłowego procesu produkcji wyrobów szklanych.

 

Ilość zanieczyszczeń w skupionej stłuczce szklanej zawiera się w granicach od 5 do 35% jej masy. Tak duża ilość najróżniejszych zanieczyszczeń nie tylko znacznie obniża jej wartość jako surowca ale przede wszystkim komplikuje proces jej wstępnego przygotowania do tak zwanego uzdatniania.

 

Stłuczkę szklaną pokonsumpcyjną zanieczyszczają różnego rodzaju zamknięcia z materiałów innych niż szkło, na przykład: kapsle i zakrętki metalowe, zakrętki i korki z tworzyw sztucznych lub gumy.

 

W dużych ilościach występują też fragmenty skrzyń z tworzyw drewnianych i sztucznych, używanych w transporcie opakowań szklanych, folii i tektury służących do pakowania wyrobów. Szkło opakowaniowe zanieczyszczone jest również różnymi środkami spożywczymi i chemikaliami, do przechowywania których są przeznaczone.

 

Źródłem zanieczyszczeń stłuczki przez dostawców jest także niewłaściwe jej magazynowanie razem ze śmieciami czy złomem metalowym. Gromadzenie stłuczki na nieutwardzonych składowiskach powoduje zanieczyszczenie jej ziemią i piaskiem. Również nieprzestrzeganie oddzielnego składowania stłuczki bezbarwnej i kolorowej powoduje, że stłuczka taka może być kierowana tylko do produkcji szkła kolorowego.

 

Na podstawie badań przeprowadzonych przez B. Kurka i R. Ochyrę, polegających na oddzieleniu zanieczyszczeń od stłuczki, ustalono ich poszczególne rodzaje oraz ich udział masowy w całości zanieczyszczeń, które zamieszczone są w tabeli 1. Badania te przeprowadzono na wybranej masie stłuczki pochodzącej ze skupu z przeznaczeniem do przetopu w Hucie Szkła „Jarosław” [5] .

 

Wraz ze wzrostem wymagań stawianych opakowaniom szklanym oraz większym udziałem stłuczki szklanej do recyklingu w procesie ich wytwarzania, wzrastają wymagania stawiane stłuczce. Zanieczyszczenia będące przyczyną tak zwanych „kamieni w szkle”, należą do wad niebezpiecznych dla wyrobów. Wtrącenia te, w postaci kamieni, ceramiki, porcelany czy betonu, bardzo trudno rozpuszczają się w stopie szklanym i wywołują duże naprężenia rozciągające w otaczającym je szkle.

 

Doprowadza to do pęknięcia wyrobu już w hucie lub w czasie transportu czy napełniania. Z kolei aluminium z różnego rodzaju zamknięć opakowań szklanych, które dostają się ze stłuczką do wanny szklarskiej, nie powoduje wprawdzie powstawania kamieni w szkle, ale poprzez działanie redukcyjne w temp. około 1400°C prowadzi do redukcji SiOi powstawania metalicznego krzemu.

 

Żelazo nie wywołuje żadnych naprężeń, ale ciągnie za sobą charakterystyczne smugi. Ołów natomiast nie tworzy wtrąceń, lecz gromadzi się łącznie z żelazem w skumulowanej postaci na dnie wanny, wywołując wzmożoną korozję materiałów ogniotrwałych dna wanny [7].

 

W stłuczce mogą znaleźć się także kawałki szkieł trudnotopliwych, które niełatwo wykryć przy sortowaniu stłuczki, a które trudno rozpuszczają się w otaczającym szkle, będąc przyczyną wtrąceń i wywołanych obok naprężeń rozciągających.

 

Minimalne wymagania stawiane stłuczce szklanej pozyskanej ze zbiórki selektywnej zużytych opakowań przedstawiają się następująco:
- opakowania szklane w pojemniku do zbiórki selektywnej nie powinny być pokruszone. Dopuszcza się rozdrobnienie części opakowań w pojemniku pod warunkiem, że gęstość stłuczki nie przekracza 350 kg/m³,
- stłuczka z opakowań szklanych powinna być rozdzielona pod względem kolorów, na co najmniej dwie frakcje: kolorową i bezbarwną.

 

Biorąc pod uwagę stłuczkę nieuzdatnioną dopuszcza się następujące zanieczyszczenia:
- pozostałość produktów w nich opakowanych,
- płyny wylane do końca, bez mycia opakowania,
- produkty stałe wybrane „łyżeczką”, bez mycia opakowania,
- etykietki, pozostałości trwale umocowanych zamknięć, uchwytów,
- minimalne zanieczyszczenia w postaci zbiorczych opakowań papierowych, tworzyw sztucznych [8].

 

Selektywna zbiórka stłuczki szklanej
Stłuczka szklana jest niezwykle cennym surowcem dla hut szkła opakowaniowego, niestety, pomimo tego, że huty oferują za nią ceny wyższe niż za surowce pierwotne, podaż ciągle jest mniejsza niż zapotrzebowanie.

 

Aby mówić o rentowności zbiórki stłuczki należy przeanalizować koszty jej zbiórki. Gminy szacują te koszty bardzo różnie: w Bydgoszczy jest to 26 zł/t, w Łodzi 194 zł/t a w Tarnowie 656 zł/t. Rozbieżności te są bardzo znaczne i wynikają zapewne z różnych sposobów kalkulacji i są obarczone błędami. Nie jest jasne, jakie składniki kosztowe zostały ujęte w analizie, czy koszt zakupu pojemników jest ujęty w całości w momencie ich zakupu.

 

Nie jest także określone, czy koszty te ujmują koszty pośrednie przyporządkowane proporcjonalnie do wielkości działalności związanej ze zbiórką selektywną. Przykładem może być wynagrodzenie zarządu, utrzymanie biurowca, jak również koszty amortyzacji pojazdów do odbioru  surowców, remonty, paliwo do tych pojazdów oraz koszty magazynowania [9], [10].

 

Aby zużyta stłuczka mogła zostać poddana recyklingowi oraz ze względu na dalsze procesy przeróbki, konieczne jest rozdzielenie na stłuczkę pokonsumpcyjną i stłuczkę szkła płaskiego.

 

Tabela 1. Zawartość procentowa zanieczyszczeń w stłuczce szklanej [5]

 

Stłuczkę pokonsumpcyjną należy rozdzielać na dwie grupy: stłuczkę bezbarwną i stłuczkę kolorową. Zbiórkę stłuczki opakowaniowej dokonuje się do oddzielnych pojemników przeznaczonych na szkło bezbarwne i szkło kolorowe. Podział na kolory jest uzasadniony dalszymi procesami technologicznymi, pozwalającymi na przetopienie zebranego szkła.

 

Powinno być widocznie oznakowane dla jakiego rodzaju surowca pojemniki są przeznaczone i jakiego rodzaju szkła bezbarwnego lub kolorowego: dla szkła bezbarwnego, pojemnik lub część pojemnika w kolorze białym, dla szkła kolorowego, pojemnik lub część pojemnika w kolorze zielonym. Na pojemniku powinna być także informacja mówiąca jakiego rodzaju odpady nie mogą być wrzucane do pojemnika. Informacja powinna mieć postać piktogramów.

 

Jeżeli chodzi o formy pozyskiwania stłuczki szklanej podstawowym przykładem jest nieodpłatna zbiórka od mieszkańców w siedzibie zbierającego, firmy lub spółdzielni. Na terenie siedziby zbierającego lub w miejscu ogólnie dostępnym, wyznacza się obszar, na którym mieszkańcy mogą nieodpłatnie pozostawić stłuczkę.

 

Należy oznaczyć dwa miejsca, osobno dla stłuczki bezbarwnej i osobno dla mieszanej, na których w formie stosu będzie gromadzona stłuczka. Korzyści jakie płyną dla firmy zbierającej to między innymi bezpłatna zbiórka w dogodnym dla siebie miejscu oraz okresowy przegląd stłuczki przez pracowników.

 

Mieszkańcy natomiast ponoszą niższe opłaty za wywóz śmieci z poszczególnych gospodarstw domowych, gdyż oddana stłuczka nie dołączy do pozostałych odpadów komunalnych, a gmina ogranicza powstawanie dzikich wysypisk śmieci.

 

Inną metodą pozyskiwania stłuczki jest skup w siedzibie zbierającego. Korzyści dla firmy zbierającej to pełny nadzór nad jakością skupowanego surowca, bieżące segregowanie stłuczki oraz brak kosztów transportu. Mieszkańcy dzięki tej metodzie ponoszą również niższe opłaty za wywóz śmieci z poszczególnych gospodarstw domowych, gdyż sprzedana stłuczka nie dołączy do pozostałych odpadów komunalnych.

 

Współpraca ze szkołami, sklepami, restauracjami, lokalnymi punktami skupu surowców wtórnych i innymi placówkami to kolejna z metod pozyskiwania stłuczki szklanej. Poszczególne placówki posiadają stłuczkę jako odpad lub mogą prowadzić selektywną zbiórkę szkła. Z konkretną placówką zawiera się umowę o współpracy w zakresie zbiórki stłuczki oraz wyposaża w typowe pojemniki na szkło bezbarwne i kolorowe.

 

W przypadku szkół, argumentem motywującym do aktywnego udziału w zbiórce, mogą być nagrody ufundowane przez organizatorów. Korzyści dla firmy zbierającej to między innymi niskie koszty transportu dużej ilości stłuczki oraz możliwość kontrolowania jej jakości w momencie odbioru.

 

Placówka natomiast pozbywa się bezpłatnie stłuczki, korzysta z dodatkowego dochodu w przypadku sprzedaży  oraz ponosi niższe opłaty za wywóz śmieci, gdyż oddana lub sprzedana stłuczka nie dołączy do pozostałych odpadów komunalnych.

 

Poprzez zbiórkę stłuczki metodą workową, poszczególne gospodarstwa domowe otrzymują oznaczone worki plastikowe przeznaczone na stłuczkę, która w określonym terminie zostaje odbierana przez firmę organizującą zbiórkę. W stosunku do oczekiwanych efektów, jest to metoda nie wymagająca dużych nakładów finansowych przeznaczonych na zakup pojemników lub specjalistycznego sprzętu.

 

Stłuczka jest wstępnie posegregowana przez dostawcę, dzięki czemu firma zbierająca odnosi wiele korzyści. Kolejną formą zdobywania stłuczki jest pozyskiwanie z grupy odpadów komunalnych przywożonych na wysypisko śmieci. Stosując metodę bezpośredniego przeglądania, wyodrębnia się z ogólnej masy śmieci przywożonych na wysypisko opakowania szklane, które na bieżąco są segregowane do podręcznych pojemników, różnicujących szkło na poszczególne rodzaje i kolory.

 

Jeżeli warunki na to pozwalają, istnieje możliwość zorganizowania punktu lub zakładu sortowania śmieci, posiadających odpowiednie zaplecze techniczne w postaci przenośników taśmowych, przesiewaczy, separatorów do wychwytywania metali. Firma zbierająca pełni nadzór nad jakością pozyskiwanego surowca, bezpośrednio segregując stłuczkę. Transport dużej jej ilości jest jednorazowy, a gmina zmniejsza przez to objętość śmieci pozostających na wysypisku.

 

Fot. 1. Stłuczka pokonsumpcyjna [11]

 

Fot. 2. Stłuczka szkła płaskiego [11]

 

Fot. 3. Stłuczka bezbarwna [11]

 

Fot. 4. Stłuczka kolorowa [11]

 

Fot. 5. Pojemniki na szkło [6]

 

Fot. 6. Stłuczka pozyskana metodą workową

 

Ostatnią formą pozyskiwania stłuczki jest zbiórka do specjalnych pojemników ustawionych w miejscu ogólnie dostępnym. Pojemniki ustawia się przy tradycyjnych pojemnikach na śmieci oraz w miejscach o dużym natężeniu ruchu, na przykład w pobliżu sklepu, przystanku komunikacyjnego. Korzyści dla firmy zbierającej to między innymi jednorazowy transport dużej ilości stłuczki oraz wstępna segregacja stłuczki w przypadku umieszczenia odpowiednio oznakowanych pojemników dwukomorowych lub zastosowaniu dwóch, odrębnych kontenerów.

 

Mieszkańcy pozbywają się stłuczki bezpłatnie oraz ponoszą niższe opłaty za wywóz śmieci z poszczególnych gospodarstw domowych, gdyż oddana stłuczka nie dołączy do pozostałych odpadów komunalnych. Metoda ta posiada jednak także ujemne strony, to jest duży stopień zanieczyszczenia stłuczki ze względu na powszechną dostępność do pojemników oraz konieczność przebierania stłuczki [10], [12].

 

Dominik Gieracki

 

Bibliografia
[1] http://www.dss-recykling.pl/ekologia.php
[2] Kuśnierz Anna, Stłuczka szklana. Kłopotliwy odpad czy cenny surowiec? „Świat Szkła” 1/2011
[3] http://www.plastech.pl/wiadomosci/artykul_4363_1/Recykling-szkla-opakowaniowego-w-Europie-rosnie
[4] Norma PN-80/B-13010: Stłuczka szklana, Wydawnictwo Normalizacyjne 1980
[5] Kurek, B., Ochyra, R.: Koncepcja doboru maszyni urządzeń do linii wzbogacania [6] stłuczki szklanej
[6] www.fos.pl
[7] Gajewski, M.: Gospodarka odpadami szkła, papieru,kartonu i aluminium, Wydawnictwo PWSOŚ, Radom2000
[8] www.ecoserwis.pl
[9] odpady.eco.pl/monitoring/raport1/5koszty%20zbiorki.doc
[10] www.gpk-sitaglogow.pl/dok/zbiorka.htm
[11] www.ekopunkt.pl/oferta_dla_recyklerow_recykling_odpadow_opakowaniowych.php (2010)
[12] www.biosystem.pl/?a=pages&id=60

 

patrz też:

Zastosowanie stłuczki szklanej i popiołów fluidalnych do produkcji spoiw , Ł. Gołek, E. Kapeluszna, Świat Szkła 05/2013

- Koncepcja linii technologicznej do wzbogacania stłuczki szklanej , Dominik Gieracki, Świat Szkła 01/2012

Sekrety recyklingu szkła , Dominik Gieracki, Świat Szkła 11/2011 

Stłuczka szklana. Kłopotliwy odpad czy cenny surowiec? , Anna Kuśnierz, Świat Szkła 1/2011

Zagospodarowanie odpadów szklanych , Bernadeta Sordoń-Kulibaba, Świat Szkła 7-8/2008 

Technologiczne aspekty produkcji szkła , Marcin Mrozicki, Świat Szkła 11/2007

Recykling odpadów szklanych , Rafał Pękala, Świat Szkła 7-8/2006

 

 

 

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym

inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne

więcej informacj: Świat Szkła 11/2011

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.