|
Tematyka związana z architekturą japońską była wielokrotnie podejmowana przez autorów w tym piśmie, począwszy od artykułu Kulisy architektury szkła w Japonii [1], poprzez Nowa architektura szkła w Japonii – budynki komercyjne [2], Budynki użyteczności publicznej [3], Stacje kolejowe [4], Terminale lotnicze [5] i Miejsca obsługi podróżnych na autostradach [6] oraz Current trends of the steel-glass architecture in Japan [7].
Ukazały się ponadto artykuły na temat szkła w krajobrazie, we wnętrzach, ogólnych walorów technicznych nowoczesnego szkła produkowanego w Japonii, szkła artystycznego oraz szkła w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson [8].
Nowa praca dotyczy najnowszej architektury japońskiej, odkrywającej nadal walory estetyczne „materiałów” w konstrukcjach i elewacjach, szczególnie w zestawieniu ze szkłem.
Następne artykuły z tego cyklu poświęcone będą kombinacji szkła ze stalą i drewnem, z aluminium oraz z drewnem jako materiałem dominującym, a także z innymi materiałami.
Fot. 1. Atami –„Water/Glass”, 1995
Wstęp
Szkło jest obecnie popularnym materiałem w architekturze na świecie i także w Japonii. Stosowane jest na ściany osłonowe, klatki schodowe, dachy oraz elementy wnętrz i małej architektury. Szeroko wykorzystuje się nie tylko szkło strukturalne, ale również dekoracyjne [9].
Elewacje nowoczesnych budynków muszą nie tylko wyglądać imponująco, ale także spełniać wymagania dotyczące przegród zewnętrznych - muszą chronić przed deszczem, pogodą, ogniem i włamaniem, jednocześnie regulując ilość światła i wentylację na tyle automatycznie, na ile jest to możliwe, zapewniając ochronę przeciwsłoneczną i minimalizując skutki zimna i ciepła.
Zatem fasady budynków z zastosowaniem szkła nie tylko gwarantują doskonały dopływ światła, ale mają też zdolności adaptowania się do zmieniających się warunków na zasadzie tzw. „smart facade”.
Fot. 2. Karuizawa –„Birch Moss Chapel”, 2015
Można powiedzieć, że współczesna architektura, wykorzystująca walory materiałów najnowszej generacji, jest w dużej mierze kreowana przy pomocy szkła.
W 2018 r. odbyła się w Tokio wystawa prezentująca dorobek znanego architekta japońskiego Kengo Kumy (Kuma Kengo; ur. 1954; Kengo Kuma & Associates) pt. „Kengo Kuma: A LAB for materials” (Kuma no mono Kuma Kengo to sasayaku busshitsu, kataru busshitsu). Kluczem do zobrazowania twórczości Kumy okazały się „materiały”, będące podstawowym tworzywem użytym do wyrażenia koncepcji budynku [10].
Kengo Kuma buduje swoje koncepcje wykorzystując naturalne właściwości materiałów, odpowiednio je „nawarstwiając” i powiązując z otoczeniem – które jest właściwie punktem wyjścia pewnego założenia, gdyż architekt czerpie z tworzyw lokalnych – odnosząc je do tradycyjnej architektury i estetyki japońskiej.
Określone materiały wywodzą się z konkretnych miejsc, a szerzej także z pewnej kultury, tak więc architekt stosując lokalne surowce może bliżej poznać środowisko, specyfikę miejsca i odzwierciedlić jego istotę (sense of place).
Fot. 3. Karuizawa – „Karuizawa New Art Museum”, 2012
Kengo Kuma nie jest jedynym japońskim architektem zafascynowanym możliwościami wynikającymi z właściwości materiałów budowlanych.
Podobne podejście w tym zakresie prezentują: Tadao Ando (Andō Tadao; ur. 1941; Tadao Ando Architect & Associates), który zawsze koncentrował się na betonie łącząc go ze szkłem, Toyo Ito (Itō Toyoo; ur. 1941; Toyo Ito & Associates, Architects), który łączy stal oraz beton ze szkłem, Kazuyo Sejima (Sejima Kazuyo; ur. 1956; Sejima and Nishizawa and Associates (SANAA)), która często używa szkła w połączeniu z aluminium, stalą lub żelbetem, a także Shigeru Ban (Ban Shigeru; ur. 1957; Shigeru Ban Architects), który wykreował swoje dzieła w oparciu o tuby papierowe z recyklingu.
Warto w tym miejscu podkreślić, iż inspiracje z różnych lokalnych materiałów czerpią i inni architekci, także młodszej generacji, niejednokrotnie łącząc je ze szkłem.
Drugim kluczem do twórczości Kengo Kumy jest „dezintegracja” architektury [11], dla której stara się odzyskać ludzką skalę oraz wyeksponować tradycyjną estetykę japońską. Szkło odgrywa również ważną rolę w aspekcie zneurtalizowania wielkości obiektów i wkomponowania ich w krajobraz.
Fot. 4. Atsugi –„KAIT Workshop”, 2008
Obecny cykl artykułów poświęcony jest najnowszym, przełomowym realizacjom wyrażającym estetykę nowoczesnych materiałów w połączeniu ze szkłem. Wiedza na ten temat może być przydatna zarówno dla architektów, jak i technologów szkła, dzięki którym powstają nowe rozwiązania w rodzaju „smart facade”, uruchamiające nowe środki wyrazu. Przykłady uszeregowano według sposobów połączenia szkła z innymi materiałami oraz efektów, jakie w ten sposób powstają.
Poniższy artykuł nt. „architektury materiałów” dotyczy głównie szkła i stali. Temat następnego skupi się na zestawieniu szkła ze stalą i drewnem, kolejny natomiast będzie dotyczył szkła w połączeniu z aluminium i innymi metalami. Dalsze będą poświęcone również szkłu – tym razem w kontekście zestawienia go z dominującym drewnem oraz z innymi materiałami, np. betonem, kamieniem i ceramiką.
Fot. 5. „KAIT Workshop”–efekt przezierności
Efekt maksymalnej przezroczystości i symbiozy
Niektóre dzieła architektoniczne eksponują szkło, ukrywając inne materiały w celu osiągnięcia maksymalnego efektu przezierności i efemeryczności. Są to zasadnicze cechy szkła, które powodują, że obiekt jest przezroczysty i wizualnie lekki. Kengo Kuma zaprojektował pensjonat „Water/Glass” (Mizu/ Garasu; 1995) w mieście Atami w prefekturze Shizuoka.
Obiekt ten łączy wizualnie ląd z morzem, ponieważ praktycznie zaciera między nimi granicę. Unikalna weranda nie jest drewniana jak w architekturze tradycyjnej, ale obejmuje elementy wody, co pozwala świadomości widza przeciwstawić się fizyczności poprzez pozorne przebywanie w dwóch miejscach jednocześnie (fot. 1).
Fot. 6. Tokio –„Shibaura House”, 2011
Faktycznie budynek ma konstrukcję żelbetową. Inspirowany jest projektem znajdującej się w pobliżu willi Hyūga (Hyūgabettei; 1935), autorstwa niemieckiego architekta modernistycznego, mieszkającego przez trzy lata w Japonii, Brunona Tauta (1880-1938) oraz budynkiem willi cesarskiej Katsura Rikyū w Kioto idealnie wkomponowanym w miejscową tkankę krajobrazową.
Dzieło to obrazuje także fakt, że szkło w zestawieniu z innymi materiałami i jako samodzielny materiał, wraz ze światłem i dźwiękiem, umożliwia kontakt człowieka z naturą i całym otoczeniem. Szkło także jest tworzywem, które pozwala wyrazić estetykę japońską we współczesnej architekturze.
Fot. 7. „Shibaura House”
Przykładem całkowitej symbiozy szkła i zieleni jest zaprojektowana przez Kengo Kumę mała kaplica „Birch Moss Chapel” (2015) – położona w miejscowości wypoczynkowej Karuizawa, na północny zachód od Tokio, w prefekturze Nagano. Obiekt ten przeznaczony na ceremonie ślubne osadzony został na konstrukcji stalowej pokrytej korą brzóz. Konstrukcja została ustawiona w gaju brzozowym, przez co można pomylić podpory z prawdziwymi brzozami (fot. 2).
Wspiera ona przeszklony dach kaplicy. Ławki wykonane są ze szkła i akrylu. Podłoga została pokryta mchem, a przezroczyste szkło sprawiło, że kaplica znikła wśród drzew. Budynek sąsiaduje z „Karuizawa New Art Museum” (KaNAM; Karuizawa Nyū Āto Myūjiamu; 2012), zaprojektowanym przez Rikuo Nishimori (Nishimori Rikuo; ur. 1961; Nishimori Architects and Associates).
Muzeum ma ściany osłonowe wypełnione szkłem. Białe podpory na zewnątrz i wewnątrz reprezentują lokalne lasy, a w białych wnętrzach jest prezentowana sztuka, m.in. znanej artystki Yayoi Kusamy (fot. 3).
Fot. 8. Sendai – „Sendai Mediateque”, 2001
Budynek “KAIT Workshop” (KAIT Kōbō; 2008),należący do uniwersytetu Kanagawa Institute of Technology w mieście Atsugi, w prefekturze Kanagawa, określany jest jako najbardziej przezroczysty budynek na świecie.
Zaprojektowany został przez wyróżniającego się architekta młodego pokolenia Junya Ishigami (Ishigami Junya; ur. 1974; Junya Ishigami & Associates). Szklane pudełko, będące centralnym punktem uniwersytetu, jest obiektem wielofunkcyjnym przeznaczonym dla studentów inżynierii.
Fot. 9. „Sendai Mediateque” – efekt przezierności fasady
Budynek stwarza wrażenie białego lasu. W szklanych ścianach elewacji odbijają się otaczające go drzewa. „Las” składa się z 305 smukłych stalowych kolumn o wysokości 5 m, nieregularnie rozmieszczonych w przestrzeni. Podłoże, z którego „wyrastają”, tworzy zniekształcony kwadrat z betonu o wymiarach 47 m na 46 m. Płaski dach zakrywa przestrzeń liniowymi świetlikami. Szkło bezramowe stwarza wrażenie bezgranicznych przezroczystych połaci (fot. 4).
Fot. 10. Tokio – „Omotesandō Apple Store”, 2014
Na tym kończy się architektura; jej animację przejmują meble, rośliny i ludzie. Uosabiając współczesny minimalizm, poprzez przeważająco białe wnętrze i dużo otwartej przestrzeni, struktura zaciera granice między wnętrzem a zewnętrzem (fot. 5).
Przestrzeń budynku ma płynne granice i bardziej ujawnia rzeczywistość niż ją kształtuje. Wizją architekta było stworzenie atmosfery lasu pełnego drzew, a nie sali w college’u, dzięki czemu budynek stwarza dobre warunki, sprzyjające studiowaniu i kreatywności.
Ishigami znany jest z lekkich i płynnych kształtów swoich realizacji, będących w ścisłym związku z naturą. Zaprojektował m.in. „Botanical Garden Art Biotop” (Mizuniwa; 2018) – ogród wodny składający się z 318 drzew i 160 biotopów (stawów) oraz niekonwencjonalną bryłę nowego obiektu na KAIT – „KAIT Plaza”(2021).
Fot. 11. Tokio – toaleta w Yoyogi Fukamachi Mini Park, 2020
Szklany budynek wygląda inaczej, kiedy usytuowany jest w linii ulicy. Kontrastuje wtedy z pozostałą zabudową swoją lekkością, a jednocześnie wzbogaca scenerię poprzez odbicia w szkle całego otoczenia.
Im bardziej szklany budynek jest przezierny, tym bardziej intryguje otoczenie. Przykładem takiej absolutnej przezroczystości jest „Shibaura House” (Shibaura no Ofisu; 2011) w Tokio, zaprojektowany przez Kazuyo Sejimę. Na pierwszy rzut oka „Shibaura House” wygląda jak wysokie, białe pudełko (fot. 6).
Fot. 12. Toaleta w Yoyogi Park w czasie użytkowania
(...)
Brakująca część artykułu - dostępna jest dla prenumeratorów Świata Szkła
Prostokątny kontur zewnętrzny maskuje jednak fakt, że budynek składa się z wielu betonowych płaszczyzn o różnych kształtach. Przy bliższym spojrzeniu ukazują się trzy duże tarasy o różnych rozmiarach i kształtach, zasłonięte rozciągniętą metalową siatką. Naprężona stalowa konstrukcja nośna wspiera szklaną ścianę osłonową, przebitą przerywanymi cofnięciami, zawierającymi otwarte tarasy na elewacji frontowej i tylnej.
Dominuje szkło i ekspresja jego przezierności (fot. 7). Zewnętrzna część budynku jest całkowicie przezroczysta, a każde piętro wyznaczają pomieszczenia o różnych kształtach, które są połączone owalną klatką schodową. Przegrody na parterze o podwójnej wysokości stanowią przeszklenie, które łączy przestrzeń „mieszkalną” z ulicą na zewnątrz.
Pomieszczenie jest ogólnodostępne, stoją w nim stoliki oraz mnóstwo bujnych zielonych roślin. Wyżej szklane ściany elewacji budynku są zaokrąglone i są całkowicie przezierne, ale na trzeciej i czwartej kondygnacji zdecydowano się je przesłonić, zapewniając użytkownikom prywatność.
Fot. 13. Tokio – toaleta w Haru no Ogawa Community Park, 2020
Efekt przezroczystości i symbiozy z otoczeniem prezentuje budynek w Sendai w prefekturze Miyagi, autorstwa Toyo Ito ,„Sendai Mediateque” (Sendai Mediatēku; 2001). Obiekt, wkomponowany w zieleń uliczną, sam jednocześnie tworzy własną sztuczną naturę. „Mediateque” odznacza się wyjątkową konstrukcją, której układ przestrzenny obejmuje wypełnione betonem płyty stropowe oraz grubościenne rury stalowe, które w postaci 13 trzonów wznoszą się od ziemi do dachu.
To wszystko powleczone jest delikatną szklaną „skórą” (fot. 8). Pionowe elementy nośne wywołują skojarzenie z kształtem drzew brzostownic japońskich keyaki, okalających bulwar przed budynkiem. Całkowita przezierność szklanej ściany osłonowej pozwala na ten znakomity efekt symbiozy konstrukcji z przyrodą. Dzięki szklanej fasadzie widok z budynku wypełnia także wnętrza (fot. 9).
Fot. 14. Toaleta w Haru no Ogawa Community Park w czasie użytkowania
Całkowita przezierność umożliwia więc wizualne połączenie ulicy z usytuowanymi przy niej budynkami. Wtedy życie ulicy przenika jakby do ich wnętrz. Widać to dobrze na przykładzie „Omotesandō Apple Store” (Appuru sutoa Omotesandō; 2014) zaprojektowanego przez firmę Bohlin Cywinski Jackson (BCJ) [8].
Płyty szklane stanowiące ściany osłonowe budynku mają prawie niewidoczne łączniki ze stali nierdzewnej (fot. 10). Podobnie delikatnie wygląda osadzenie ściany w podłodze. Proste wnętrze budynku staje się niezwykle bogate dzięki wnikającemu do środka krajobrazowi ulicy.
Fot. 15. Karuizawa – „Karuizawa Hiroshi Senju Museum”, 2011
Szczególne efekty związane z własnością przezierności szkła można też dostrzec na przykładzie projektu „Tokyo Toilet” – czyli niedawno zrealizowanych 17 toalet publicznych w dzielnicy Shibuya w Tokio [12]. Zostały one zaprezentowane w 2020 r., jako kolejny futurystyczny i estetyczny przykład postępu technologicznego Japonii.
Nowoczesne, czyste i starannie zaprojektowane obiekty są także odzwierciedleniem „omotenashi” – sławnej japońskiej kultury gościnności. W prace nad powstaniem nowych toalet zostało zaproszonych 16 twórców z całego świata (m.in. Kengo Kuma, Marc Newson, Takenosuke Sakakura, Sou Fujimoto, Toyo Ito, Tadao Ando i Fumihiko Maki).
Fot. 16. „Karuizawa Hiroshi Senju Museum” – wnętrza
Transparentne szkło znalazło zastosowanie w projektach toalet Shigeru Bana znajdujących się w parkach „Yoyogi Fukamachi Mini Park” (fot. 11, 12) oraz w „Haru no Ogawa Community Park”(fot. 13, 14).
Toalety z kolorowymi przezroczystymi szklanymi ścianami stają się nieprzejrzyste, kiedy są zajęte. Wynika to z faktu, że zostały wykonane z „inteligentnego szkła” zmieniającego swoje właściwości pod wpływem określonych warunków. Takie zalety szkła są wykorzystywane m.in. w biurach i innych budynkach, aby zapewnić (w razie potrzeby) prywatność.
Dzięki zastosowaniu najnowszej technologii, kolorowa szyba zewnętrzna staje się – po zamknięciu drzwi – ciemniejsza, matowa i nieprzezierna. Kiedy drzwi są odblokowane, prąd elektryczny tak szereguje kryształy w szkle, aby przepuszczały więcej światła, tworząc efekt półprzezroczystego szkła.
Takie inteligentne szkło umożliwia użytkownikom sprawdzenie czystości toalet oraz tego, czy ktoś w danym momencie z nich korzysta. W nocy obiekt rozświetla park niczym kolorowy lampion. Szklane toalety, kiedy są otwarte, stwarzają efekt całkowitej przezroczystości oraz dzięki dobranym kolorom – efekt symbiozy z otoczeniem.
Fot. 17. Chino –„Chino Cultural Complex”, 2005
Efekt płynności, ruchu i miękkich przestrzeni
Z płynności i ruchu słyną obiekty zaprojektowane przez Kazuyo Sejimę i Ryue Nishizawę (Nishizawa Ryūe; ur. 1966; SANAA) w ramach firmy SANAA. Do takich realizacji należą m.in. „21 Century Museum of Art” (Kanazawa Nijūichiseiki Bijutsukan;2004) w Kanazawa, „The Toledo Museum of Art Glass Pavilion” (2006) w Ohio i „Serpentine Pavilion” (2009) w Londynie.
Ryue Nishizawa jest też samodzielnie autorem m.in. „KaruizawaHiroshi Senju Museum” (Karuizawa Senju Hiroshi Bijutsukan; 2011) w Karuizawa.
Budynek o stalowej i żelbetowej konstrukcji ma białą betonową podłogę ściśle przylegającą do gruntu. Srebrno-biały dach, najwyraźniej zakotwiczony jedynie wzdłuż obwodu szklanej ściany osłonowej, wydaje się unosić w powietrzu, jak gigantyczny magiczny dywan. Senju to jeden z najbardziej znanych artystów uprawiających tradycyjne malarstwo japońskie nihonga.
Fot. 18. „Chino Cultural Complex” – toalety
Owalne, szklane ściany osłonowe są transparentne od strony zewnętrznej oraz kilku okrągłych atriów, które wyglądają jak ogromne „dziury” w dachu, oraz częściowo przesłonięte od strony wejścia (fot. 15). Muzeum zostało zaprojektowane zgodnie przekonaniem Senju, który uważał, że obrazy nihonga trzeba oglądać w naturalnym świetle [13].
Szkło zastosowane w ścianie osłonowej ma z jednej strony właściwości blokady promieniowania UV, a z drugiej umożliwia wizualny kontakt wnętrz z zielenią (fot. 16). Płynność kompozycji wyrażają obłe ściany, które dzięki stopniowaniu przezierności stymulują ruch. Zwiedzający poruszają się zgodnie z tym ruchem.
Fot. 19. „Chino Cultural Complex” – ściana osłonowa
Efekt widoku dzięki transparentności
Największą zaletą nowoczesnego szkła jest przezierność w połączeniu z ochroną przed promieniowaniem. Dzięki przezierności nie tylko sam obiekt wydaje się lekki i stapia się z otoczeniem, ale także jego wnętrze wzbogaca się o widok otoczenia.
Ukształtowanie terenu, zieleń, ogrody, a także w dalszej perspektywie inne budynki i krajobraz miejski stanowią dodatkowy efekt. Jednym z takich obiektów jest „Chino Cultural Complex” (Chino Shiminkan; 2005) w mieście Chino, w prefekturze Nagano.
Autorem tego projektu – wyłonionego w drodze konkursu – jest architekt Nobuaki Furuya (Furuya Nobuaki; ur. 1955; NASCA), który także zaprosił do współpracy mieszkańców Chino. Kompleks jest dynamiczny i elastyczny.
Fot. 20. „Asahikawa Station” – widok z wnętrza
Został on połączony z dworcem Chino Station (Chino-eki) i zawiera „Chino City Museum of Art”, a także m.in. teatr, salę wielofunkcyjną, galerię i bibliotekę [14]. Biblioteka, która jest łącznikiem usytuowanym na stoku pomiędzy stacją, a pozostałymi budynkami, ma kształt przeszklonego korytarza zapewniającego widok na dworzec oraz zielony ogród położony w centralnej części obiektu.
Czarna odblaskowa posadzka, biały sufit i detale oraz przezroczysta ściana osłonowa z białą stolarką wprowadzają czarnobiały rytm i stanowią miejsce, z którego rozciąga się rozległy i barwny widok (fot. 17).
Jedyne ściany we wnętrzu to te w toaletach. Mają one opływowy kształt i są wykonane ze szkła matowego (fot. 18). Przezroczysty obiekt o kształcie szklanego pudełka w formie „u” umożliwia widok na otaczający cały budynek krajobraz i dworzec. Zasadnicza bryła kompleksu ma szklane ściany osłonowe o rytmicznych podziałach na całej swojej wysokości (fot. 19).
Fot. 21. Hokkaido – „Asahikawa Station”, 2011
Transparentne ściany dworca „Asahikawa Station” (Asahikawa-eki; 2011) na Hokkaido również zapewniają widok na park i rzekę Chūbetsu, co stanowi podstawę całej koncepcji architektonicznej. Dworzec został zaprojektowany przez Hiroshiego Naito (Naitō Hiroshi; ur. 1950; Naito Architect and Associates). Szklany prostopadłościan dworca, wykończony we wnętrzach lokalnym drewnem, mieści na parterze hol i usługi, a na drugiej kondygnacji perony.
Ideą projektu było połączenie stacji z miastem i otoczeniem naturalnym. Dzięki transparentnym ścianom szklanym można podziwiać widok na park i okolicę (fot. 20). Z kolei z zewnątrz widać ciekawą konstrukcję stalowych podpór na peronie, które przypominają rozgałęzione drzewa (fot. 21). Architektura dworca odzwierciedla tradycyjną estetykę w architekturze drewnianej, w której widok ukierunkowany jest na ogród. (C.d.n.)
(...)
dr Ewa Maria Kido, CTI Engineering Co., Ltd., Tokio;, Tokyo City University, Tokio
prof. Zbigniew Cywiński , Politechnika Gdańska
Bibliografia
[1] Cywiński Z., Kido E. M.: Kulisy architektury szkła w Japonii. „Świat Szkła” 4/2012.
[2] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki komercyjne. „Świat Szkła”: 6/2012 – Część 1 i 7-8/2012 – Część 2.
[3] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki użyteczności publicznej. „Świat Szkła”: 11/2012 – Część 1 i 12/2012 – Część 2.
[4] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Stacje kolejowe. „Świat Szkła”: 5/2013 – Część 1 i 11/2013 – Część 2.
[5] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Terminale lotnicze, „Świat Szkła” 12/2013.
[6] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii. Miejsca obsługi podróżnych na autostradach. „Świat Szkła”: 6/2014 – Część 1 i 7-8/2014 – Część 2.
[7] Kido, E. M., Cywiński, Z.: Current trends of the steel-glass architecture in Japan, „Świat Szkła” 2/2020.
[8] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Architektura kreowana szkłem w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson dla Apple Inc. „Świat Szkła” 9/2015.
[9] Kido, E. M., Cywiński, Z.: Szkło artystyczne w architekturze japońskiej, „Świat Szkła”: 6/2018 – Część 1, 1/2019 – Część 2, 9/2019 – Część 3, 10/2019 – Część 4 i 12/2019 – Część 5.
[10] http://poloniajaponica.jp/obserwacje-japonskie/item/1528-architektura-kengo-kumy-kengo-kuma-a-lab-for-materials (23.01.2021).
[11] Kuma, K.: Anti-object: the dissolution and disintegration of architecture, Architectural Association Publications, London, 2008.
[12] https://tokyotoilet.jp/en/ (24.01.2021).
[13] https://www.senju-museum.jp/en/about/architecture/ (24.01.2021).
[14] https://www.tozai-as.or.jp/mytech/05/05_furuya17.html (24.01.2021).
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 3/2021 |
