Kościół pw. NMP Wniebowziętej „Gwiazdy Morza”, w którym znajdują się opisywane witraże 

Warsztat Ferdynanda Müllera słynął z pięknie malowanych witraży. Bogactwo kolorów, piękna grafika, oryginalne techniki, często monumentalne rozmiary dodawały im niepowtarzalnego uroku i sławy. Prace tego warsztatu uważane są za jedne z najciekawszych i unikatowych w witrażownictwie. Z tego warsztatu-szkoły wyszło wielu znanych mistrzów.

Sopockie witraże z kościoła Gwiazdy Morza były do ostatniej renowacji anonimowe, bowiem nie znany był ich autor ani też dokładana data wykonania, sądzono jedynie, że jest to okres sprzed pierwszej wojny światowej. 

Bogata dokumentacja historyczna kościoła miała lukę właśnie co do pochodzenia witraży. Do remontu fachowo przygotowała się sopocka parafia rzymskokatolicka kościoła pw. NMP Wniebowziętej „Gwiazdy Morza”, której proboszczem jest ks. Kazimierz Czerlonek, inicjator renowacji witraży, jak też firma FRESK - Usługi Ochrony Zabytków Dariusza Chmielewskiego z Gdańska.

Rozeta „Orzeł wśród płomieni” oraz „odkryta” na niej sygnatura pracowni Glasmalarei Ferdinand Müller z Quedlinburga

Piękny kościół Gwiazdy Morza wybudowany został w 1902 r., a witraże znacznie ucierpiały w wyniku działań wojennych. Wykonanie prac renowacyjnych powierzono najlepszej firmie z tej branży „PM Witraż S.C.” z Gdańska Zenona Pawlaka i Jacka Mańkowskiego. Wykonano program prac konserwatorskich przy oknach kościoła z projektem zabezpieczenia kwater witrażowych.

Tematem rekonstrukcji witraży było wykonanie nowego szklenia witrażowego w miejsce szkleń wtórnych oraz wykonanie tzw. „dublażu” szklenia witrażowego poprzez umieszczenie go we wspólnej konstrukcji z szybą osłonową antywłamaniową 3+3 (witraż z dystansem 14 mm) o właściwościach termoizolacyjnych.

W ramach prac zaplanowano prace konserwatorskie dla wszystkich okien kościoła – łącznie 75 szt. Do istotnych prac należało także wzmocnienie konstrukcji witraży, naprawa ram, gruntowne mycie, usadowienia we wnękach, wymiana bordiury itd.

Centralny element rozety „Pelikan karmiący pisklęta

Witraże reprezentacyjne
Do reprezentacyjnych witraży kościoła zaliczyć trzeba dwa duże okrągłe o średnicy 3,85 m przedstawiające:
􀁺 rozetę czterolistną z przedstawieniem „Orzeł wśród płomieni”,
􀁺 rozetę czterolistną z przedstawieniem „Pelikan karmiący pisklęta”.

Całe piękno wielkich, okrągłych witraży-rozet podziwiać można z bliska, z chóru na piętrze kościoła.
Do równie pięknych witraży należą:
􀁺 „Święty Jan Ewangelista” (1,00x2,95 m),
􀁺 „Święta Maria” (1,00x2,95 m),
􀁺 „Chrystus Błogosławiący z Sercem Gorejącym” (1,00x1,85 m),
􀁺 „Powrót Syna Marnotrawnego” (1,00x1,85 m).

W kościele zachowało się 6 okien z witrażami figuralnymi i bogatą malaturą roślinną oraz 4 okna z oryginalnym przeszkleniem rombowym i bogatą bordiurą. Naprawy w okresie powojennym wykonano niefachowo, posługując się dostępnymi w owym czasie materiałami zastępczymi. Zgodnie z programem prac konserwatorskich w 24 oknach naw bocznych pod galeriami wykonuje się przeszklenie witrażowe z tłem rombowym i bordiurą, wg. zachowanych wzorów.

W środkowych kwaterach tych okien umieszczone są medaliony ze scenami z życia Matki Bożej i Pana Jezusa, malowane w technice graficznej konturem i patyną i wypalone w temperaturze 620°C.

Element rozety w trakcie prac konserwacyjnych

Szczypta technologii i technik zastosowanych przy renowacji witraży
Program renowacji podzielony był na trzy etapy.
Etap I – konserwacja witraży figuralnych w oznaczonych oknach.
Etap II – konserwacja i rekonstrukcja przeszklenia witrażowego oznaczonych okien.
Etap III – konserwacja przeszklenia witrażowego w pozostałych oznaczonych oknach. Wymiana niewłaściwych
szkieł z zachowaniem pierwotnego stanu kolorystyki bordiury, odtworzenie rysunków, usunięcie nieoryginalnych szkieł, wycięcie nowych elementów szklanych, malowanie konturów. Następnie wypalanie w temp. 620°C, nałożenie emalii transparentowych barwnych z lawowaniem, nałożenie patyny i wycieniowanie. Oprawa w nowe profile ołowiane, jak w oryginale.

Kitowanie uszczelniająco-wzmacniające kwater w zespole z szybą osłonową gr. 4 mm typu float. Wymiana szkieł ornamentowych na szkło typu Alt Deutsch. Wykonanie przeszkleń z tłem rombowym. Mocowanie kwater witrażowych do ram stalowych na blachy i kliny dociskowe. Do zakresu robót wchodziły także prace murarskie i malarskie.

To tylko przegląd zakresu robót, który był bardzo szeroki. Dzięki tym zabiegom witraże ożyły, przywrócono im dawną świetność i są najpiękniejszymi witrażami w Sopocie. Odkrycie dzieł szkoły Glasmalerei Ferdinand Müller jest niewątpliwie sensacją i dużym zaskoczeniem a posiadanie tak pięknych witraży z tak sławnego warsztatu może tylko cieszyć wszystkich znawców i miłośników witrażownictwa.

Niektóre z witraży poddawanych renowacji

Edward Poskier

Foto: E. Poskier i Z. Pawlak

Autor serdecznie dziękuje ks. Kazimierzowi Czerlonkowi, proboszczowi parafii NMP Wniebowziętej „Gwiazdy Morza” w Sopocie, konserwatorowi zabytków Dariuszowi Chmielewskiemu i wykonawcy renowacji witraży Zenonowi Pawlakowi za wyjątkowe przyjęcie naszej Redakcji i okazaną pomoc w realizacji reportażu.

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne

więcej informacj: Świat Szkła 4/2012