Okna, drzwi i fasady jako elementy przegród budowlanych tworzą element składowy zrównoważonego rozwoju. W tym przypadku coraz większy nacisk kładzie się na wpływ komponentów budowlanych na środowisko. Aby to ocenić, konieczne jest uwzględnienie całego cyklu życia produktów.

Rys. 1. Bilansowanie strat przez transmisję ciepła na zewnętrz i zysków słonecznych w okresie grzewczym (zdjęcie: ift Rosenheim)

Tutaj cykl życia produktów jest analizowany i oceniany według wielu kryteriów. Konsumentom i decydentom bardzo trudno jest wybrać właściwy produkt do danego zastosowania ze względu na dużą liczbę kluczowych danych i wpływ na środowisko. Z drugiej strony zmiany klimatu oznaczają, że coraz częściej występują ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak fale upałów, ulewne deszcze z powodziami, silne wiatry i gradobicia.

Nie wystarczy już ograniczanie zmian klimatycznych poprzez energooszczędne i zrównoważone produkty budowlane. Należy także chronić elementy przegród zewnętrznych budynku przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi. Oprócz trwałości produktów chodzi także o ochronę życia, zdrowia i dóbr materialnych.

1. Definicja zrównoważonego rozwoju
Słownik określa zrównoważone działanie w sensie ekologicznym jako „wykorzystanie zasobów tylko w takim stopniu, jaki może udźwignąć natura”. W praktyce chodzi o to, aby na równi realizować cele środowiskowe, ekonomiczne i społeczne, które określane są jako trzy filary zrównoważonego rozwoju.

Rozporządzenie w sprawie wyrobów budowlanych (CPD), jako unijna podstawa w zakresie handlu i oceny wyrobów budowlanych, przewiduje zatem również ocenę aspektów zrównoważonego rozwoju poprzez deklarację środowiskową produktu (EPD – Environmental Product Declaration).

Inne czynniki legislacyjne, które można wymienić to:

- ustawa o oszczędzaniu energii w budynkach (GEG),

- ustawa o ocenie oddziaływania na środowisko,

- ustawa o ochronie gleby,

- ustawa o gospodarce odpadami o zamkniętym obiegu substancji, kodeks budowlany czy też dyrektywa dotycząca realizacji projektów budowlanych.

Wszystkie te normy prawne wymagają, aby inwestycje budowlane były planowane i budowane w sposób jak najbardziej przyjazny dla środowiska i oszczędzający zasoby.

Dlatego też wciąż rośnie znaczenie systemów certyfikacji dla zrównoważonego budownictwa (LEED, BREEAM, a także BNB, DGNB). Systemy certyfikacji budynków w zakresie zrównoważonego rozwoju wymagają od producentów dostarczenia informacji o produkcie, które opisują ważne kryteria zrównoważonego rozwoju w całym cyklu jego życia. Określenie wpływu na środowisko, np. w systemach certyfikacji budynków, odbywa się zarówno w ramach EPD zgodnie z EN ISO 14025, jak również EN 15804.

Aby móc stworzyć odpowiednie EPD, konieczne są i zasady dotyczące kategorii produktu (PCR – Product Category Rule), i ocena cyklu życia (LCA – Life Cycle Assessment). PCR określa sensowne warunki ramowe i procedury dla grup produktów, podczas gdy LCA rejestruje i analizuje związane z produktem przepływy materiałów i energii w całym cyklu życia i ostatecznie kwantyfikuje (określa ilościowo) wpływ na środowisko.

Rys. 2. Zmniejszenie śladu CO₂ poprzez recykling (zdjęcie: ift Rosenheim)

2. Zrównoważony rozwój w fazie eksploatacji
Deklaracje środowiskowe produktu (EPD) zawierają obowiązkowe informacje dotyczące fazy produkcji i fazy po zakończeniu użytkowania produktu. Informacje o fazach budowy i użytkowania są opcjonalne. W przeszłości często pomijano cechę, która przemawia szczególnie na korzyść przezroczystych/ transparentnych elementów budowlanych.

Przezroczyste/transparentne elementy budowlane są jedynymi składnikami przegród zewnętrznych budynku, które mają nieodłączną właściwość pasywnego pozyskiwania energii. Przy optymalnym projekcie budynku może to doprowadzić do tego, że w okresie grzewczym – od października do kwietnia – przezroczyste elementy budynku zyskują więcej energii z promieniowania słonecznego niż tracą wyniku transmisji ciepła na zewnątrz.

Przezroczyste komponenty budowlane są więc neutralne energetycznie w fazie użytkowania. Ma to oczywiście pozytywny wpływ na trwałość produktów. Innym aspektem zrównoważonego rozwoju jest wysiłek związany z konserwacją i pielęgnacją elementów budynku, a także wymienność komponentów. Prowadzi to do długich cykli życia, a tym samym do korzystnych warunków brzegowych dla trwałości produktów.

Dobre możliwości demontażu i recyklingu materiałów prowadzą do uzyskania odzysku/ zwrotu zasobów na koniec życia produktu, co również ma pozytywny wpływ na zrównoważony rozwój. Dlatego sensowne jest planowanie recyklingu już na etapie opracowywania produktu. Niezbędne dane i informacje o produkcie do recyklingu zapewnia EPD, która jest przekazywana użytkownikowi budynku wraz z produktem.

Dane te pomagają w zarządzaniu obiektem podczas użytkowania, przebudowy lub jego demontażu. O tym, jak ważne są informacje o materiałach i ich składzie, nawet przy późniejszym użytkowaniu lub podczas recyklingu, świadczy problem azbestu lub niebezpiecznego drewna (nasączonego szkodliwymi substancjami) czy środków zmniejszających palność w produktach. Jeśli podczas demontażu można udowodnić, że produkt nie zawiera żadnych substancji niebezpiecznych, możliwa jest tańsza utylizacja lub recykling.

Rys. 3. Skuteczna izolacja cieplna w lecie (zdjęcie: ift Rosenheim) dowlanych

3. Który produkt jest właściwy?
Planiści, organizatorzy przetargów i wykonawcy/ właściciele budynków często stają przed pytaniem, który element budynku jest najbardziej zrównoważonym rozwiązaniem dla danego zadania budowlanego.

EPD dostarczane przez producentów produktów mają ograniczoną przydatność przy wyborze. Mnogość kluczowych danych prowadzi raczej do dezorientacji niż do stworzenia solidnej podstawy do podejmowania decyzji. Ocena zrównoważonego rozwoju jest traktowana tylko jako część certyfikacji budynku.

W tym momencie jednak decyzja o konkretnym elemencie budynku, takim jak okno, drzwi czy fasada, została już podjęta, a produkt jest trwale związany z konstrukcją budynku. W celu wyeliminowania tej wady, potrzebny jest proces certyfikacji na poziomie produktu, dzięki któremu zrównoważony rozwój elementów budynku będzie porównywalny.

W tym przypadku, oprócz faz produkcji i fazy poeksploatacyjnej (po użytkowaniu), które są odwzorowane w EPD, należy również uwzględnić fazy budowy i użytkowania. W tym celu należy również wziąć pod uwagę takie aspekty, jak zyski słoneczne, nakłady na konserwację i trwałość produktów.

Obecnie brakuje jednak kryteriów oceny, które opisywałyby wpływ elementów budynku na środowisko. Produkt zrównoważony charakteryzuje się niskim zużyciem zasobów i zawiera mało „szarej energii”, jest energooszczędny w użytkowaniu, zapobiega słonecznemu przegrzewaniu zamkniętych pomieszczeń w lecie i może być w możliwie najczystszy sposób zawrócony do pętli recyklingu po zakończeniu cyklu produktu.

Etykieta zrównoważonego rozwoju na poziomie produktu musi uwidaczniać zalety przezroczystych elementów budowlanych w porównaniu z nieprzezroczystą powłoką budynku. Wtedy może być skutecznie wykorzystana jako narzędzie marketingowe!

Przedstawicielem Instytutu ift Rosenheim w Polsce jest Andrzej Wicha:  Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.

prof. Jörn P. Lass, ift Rosenheim

Bibliografia
[1] Techniczna Informacja ift NA 02/4 Green Envelope – Ocena elementów i materiałów budowlanych pod kątem zrównoważonego budownictwa; cykl życia i deklaracja środowiskowa produktu oraz ślad węglowy jako instrumenty oceny zrównoważonego rozwoju. ift Rosenheim, wrzesień 2022.
[2] EN ISO 14025:2011-10 Etykiety i deklaracje środowiskowe – Deklaracje środowiskowe III typu – Zasady i procedury
[3] EN 15804:2022-03 Zrównoważoność obiektów budowlanych – Deklaracje środowiskowe wyrobów – Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów buRys.

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji:  Świat Szkła 11/2022