Aktualne trendy nowoczesnej architektury cechują się stosowaniem dużych szklanych powierzchni w nowobudowanych lub modernizowanych budynkach. Dzięki temu obiekty te nabierają od zewnątrz lekkości, natomiast wnętrza są w zdecydowanie większy sposób doświetlone.

Dotyczy to głównie okien o dużych wymiarach, zwanych panoramicznymi, charakteryzującymi się wysokim komfortem obsługi i bezpieczeństwa, zwiększoną odpornością na włamanie i napór wiatru, podwyższoną izolacyjnością termiczną i akustyczną oraz możliwością skutecznego wietrzenia.

Dla spełnienia tych parametrów, okna muszą być wyposażone w stosowne okucia.

 Fot. 1. Przykładowy dom mieszkalny wyposażony w przesuwne okna panoramiczne (fot. Schüco)

Zagadnienia ogólne okien i okuć
Okna o większych niż standardowe wymiarach, zwane popularnie panoramicznymi, pozwalają na dopływ do pomieszczeń dużej ilości naturalnego światła, co podwyższa komfort jego użytkowania i sprawia wrażenie przestronniejszego. Wyroby te dzielą się na stałe i otwierane, przy czym w jednym oknie może być kwatera stała oraz ze skrzydłem otwieranym.

Z kolei rozróżnia się następujące rodzaje skrzydeł otwieranych: rozwierane, uchylne, przesuwne i obrotowe oraz ich kombinacje np. uchylno-rozwierane. Największe powierzchnie przeszklenia można uzyskać stosując okna ze skrzydłami przesuwnymi i one są przedmiotem niniejszej publikacji.

Dodać jeszcze można, iż okna stałe nie wymagają potrzeby stosowania okuć, natomiast działanie otwieranych jest możliwe tylko w przypadku ich zainstalowania. Wyjaśnić w tym miejscu jeszcze należy, że do poszczególnych typów okien przesuwnych są przeważnie stosowane takie same okucia, jak w drzwiach o podobnych funkcjach, np. tarasowych. W związku z tym, producenci okuć często używają w swoich materiałach informacyjnych sformułowania: okucia przesuwne lub do konstrukcji przesuwnych.

Zazwyczaj wyroby te dzielone są na:
- przesuwne standardowe,
- uchylno-przesuwne,
- unoszono-przesuwne,
- przesuwno-składane.

Wymagania oraz związane z tym badania okuć stosowanych w różnych konstrukcjach okien, w tym także przesuwnych, są ujęte w wieloczęściowej normie wyrobu EN 13126.

Wspólna dla wszystkich rodzajów okuć problematyka jest zawarta w normie PN-EN 13126-1:2012 Okucia budowlane. Wymagania i metody badań dotyczące okuć do okien i drzwi balkonowych. Część 1: Wymagania wspólne dla wszystkich rodzajów okuć.

Podano w niej wymagania eksploatacyjne dotyczące trwałości i wytrzymałości okuć przeznaczonych do obsługi ruchomych skrzydeł okien i drzwi balkonowych, uwzględniające wymagania i metody badań wspólne dla wszystkich rodzajów.

Szczegółowe odniesienia do poszczególnych okuć stosowanych w różnych typach okien przesuwnych są podane w następujących normach:
- PN-EN 13126-15:2019 Okucia budowlane. Okucia do okien i drzwi balkonowych. Wymagania i metody badań. Część 15: Rolki do okien przesuwnych poziomo i okucia do okien przesuwno-składanych,
- PN-EN 13216-16:2019 Okucia budowlane. Wymagania i metody badań dotyczące okuć do okien i drzwi balkonowych. Część 16: Okucia do okien i drzwi unoszono-przesuwnych,
- PN-EN 13126-17:2019-17:2019 Okucia budowlane. Okucia do okien i drzwi balkonowych. Wymagania i metody badań. Część 17: Okucia do okien uchylno-przesuwnych.

Charakterystyka okuć
Duże przeszklenia w formie panoramicznych okien otwieranych z różnymi rozwiązaniami ruchu skrzydeł, siłą rzeczy mają zwiększoną masę, co skutkuje koniecznością zastosowania odpowiedniej konstrukcji.

Jako najbardziej funkcjonalny wyrób otworowy z tego zakresu uważane są okna przesuwne, które po otwarciu nie zabierają przestrzeni wewnątrz pomieszczenia. Jak już w publikacji wspomniano, charakteryzują się m.in. dużymi wymiarami gabarytowymi,  tak, przykładowo, skrzydła okien uchylno- przesuwnych mogą mieć szerokość dochodzącą do 2000 mm i wysokość osiągającą nawet 2700 mm oraz maksymalną masę 200 kg.

Zapewnienie parametrów wymiarowych oraz techniczno-użytkowych, w tym głównie odnoszących się do izolacyjności termicznej i akustycznej oraz zabezpieczenia antywłamaniowego, wymaga zastosowania odpowiednich okuć.

Dostępna jest nowa generacja tych wyrobów, przewidziana do wszystkich konstrukcji przesuwnych okien panoramicznych.

Okucia cechują się z zasady budową modułową, przemyślaną konstrukcją oraz szeregiem nowych rozwiązań, w tym m.in.:
- stabilne wózki jezdne wyposażone w rolki o zwiększonej średnicy z łożyskami kulkowymi,
- ogranicznik prędkości zapobiegający przyspieszeniu ciężkich skrzydeł, które w trakcie ruchu nabierają dużej energii kinetycznej i niewyhamowane mogą w niekorzystny sposób uderzyć w ościeżnicę,
- indywidualnie dostosowane zabezpieczenie antywłamaniowe np. w postaci aktywnych punktów ryglujących, rozmieszczonych na obwodzie skrzydła (w ilościach oraz miejscach wynikających z potrzeb danego obiektu) oraz dodatkowych rygli antywyważeniowych,
- specjalne klamki o wydłużonej rękojeści, ułatwiające obsługę ze znacznie zmniejszoną siłą,
- listwę wentylacyjną zintegrowaną z siatką ochronną przed owadami, zapewniającą optymalną wymianę powietrza z jednoczesną skuteczną ochroną przed włamaniem,
- blokadę uchylania stosowaną szczególnie na wyższych kondygnacjach, kiedy pozycja uchylona jest dostępna przez cały czas, a pełne otwarcie (np. do mycia) jest możliwe po odryglowaniu blokady przy pomocy specjalnego kluczyka,
- blokadę błędnej obsługi, uniemożliwiającej wystawienie skrzydła z ościeżnicy na skutek zadziałania użytkownika w nieodpowiedni sposób.

W coraz większym zakresie w budownictwie mieszkaniowym (szczególnie wielorodzinnym o podwyższonym komforcie), zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej znajdują zastosowanie przesuwne okna panoramiczne. Są to wyroby otworowe o znacznie większych wymiarach niż standardowe, co umożliwia przeszklenie całej ściany od podłogi do sufitu.

Przykładowy współczesny dom mieszkalny, w którym zastosowano przesuwne okna panoramiczne, przedstawiono na fot. 1. Tego typu okna są wyposażone w okucia o konstrukcji pozwalającej na montaż do różnego typu kształtowników. Dzięki zwiększonej średnicy rolek skrzydło przesuwa się lekko i cicho, a zintegrowane szczotki czyszczące szyny jezdne zapewniają płynne działanie w maksymalnie długim okresie użytkowania.

Specjalnie ukształtowana ergonomicznie klamka umożliwia łatwe otwieranie oraz zamykanie, natomiast współpracujący z nią system zatrzaskowy powoduje płynne przechodzenie skrzydła z pozycji przesuwnej na uchylną. Z kolei wbudowana funkcja automatycznego uchyłu zdecydowanie ułatwia zarówno uchylanie, jak i zamykanie okien.

Dopracowany system ryglowania z wygodną regulacją docisku skrzydła do ramy ościeżnicy pozwala na uzyskanie optymalnej szczelności, gwarantującej znacznie wyższy stopień izolacyjności termicznej oraz akustycznej. Nowa generacja okuć charakteryzuje się budową modułową, co pozwala na stosunkowo łatwe dostosowanie standardu bezpieczeństwa okna do nawet indywidualnie określonych wymagań użytkownika.

Producenci prezentowanych okuć zazwyczaj już w wariancie podstawowym wyposażają je w solidne trzpienie ryglujące w kształcie grzybka, które spełniają wymagania przewidziane dla okien o zwiększonej odporności na włamanie.

W odniesieniu do okien usytuowanych na parterze budynku, w związku z czym są najbardziej narażone na włamanie, proponuje się rozwiązania z zastosowaniem zwiększonej liczby stalowych zaczepów antywłamaniowych. Są one montowane na obwodzie ościeżnicy okna, co znacznie podwyższa poziom zabezpieczenia.

Ponadto zwiększone bezpieczeństwo oraz pewność funkcjonowania okuć uchylno-przesuwnych gwarantuje innowacyjny mechanizm przegubowy, o konstrukcji stabilizującej pozycję otwarcia.

Okna wyposażone tylko w standardową funkcję przesuwania również bardzo dobrze sprawdzają się w mieszkaniach, a szczególnie w kuchniach. Skrzydła o zwiększonych wymiarach doświetlają wnętrza i zapewniają panoramiczny widok na otoczenie. Otwarcie tego typu okna nie wymaga dodatkowej przestrzeni oraz konieczności usuwania znajdujących się w pobliżu przedmiotów i pozwala na usytuowanie zlewu z baterią, a także blatu.

Ponadto zastosowany system okuć umożliwia szybkie przesunięcie skrzydła i wygodne przeprowadzenie wietrzenia. Do zrealizowania tej czynności nie potrzeba użycia nadmiernej siły lub podnoszenia skrzydła, a wystarczy tylko obrócić klamkę do góry. Konstrukcja okuć z dodatkowymi punktami ryglującymi oraz uszczelką zainstalowaną na całym obwodzie, zapewniają wysoką izolacyjność termiczną oraz akustyczną.

Gwarantuje to także innowacyjny ruch domykający skrzydło – w poprzek w odniesieniu do kształtownika ramy ościeżnicy. Panoramiczne okno przesuwne usytuowane w kuchni, wyposażone w okucia Roto Patio Inowa o przedstawionej charakterystyce, obrazuje fot. 2.

Fot. 2. Okno przesuwne z okuciami Roto Patio Inowa (fot. Roto)

Przykładowe wyroby
Firma Winkhaus oferuje duży asortyment okuć przesuwnych systemu duoPort:
- standardowe – tylko z funkcją przesuwną,
- bardziej zaawansowane – uchylno-przesuwne i podnośno-przesuwne,
- innowacyjne – z dodatkową funkcją odstawną.

Innowacyjna funkcja okuć przesuwnych, zwana także „wietrzeniem na 6-tkę” polega na tym, iż skrzydło na całym obwodzie jest odsunięte o około 6 mm od ramy ościeżnicy. Pozwala to na maksymalnie efektywną wymianę powietrza w pomieszczeniu z zachowaniem podwyższonej odporności okna na włamanie. Przedstawiony sposób wietrzenia zapewnia stały dopływ świeżego powietrza i zdrowy klimat w poszczególnych pomieszczeniach z jednoczesnym wyeliminowaniem możliwości powstawania przeciągów.

Ponadto do wnętrza budynku nie przedostaje się deszcz lub insekty. Dodatkową zaletą jest energooszczędność, gdyż konstrukcja okuć zapewnia wietrzenie tylko w koniecznym zakresie. Zaprezentowane okucia można stosować do wyrobów otworowych drewnianych, aluminiowych oraz PVC, wykonanych z kształtowników (profili) standardowych, jak i wielokomorowych..

Producent deklaruje, że produkowane przez niego okucia przesuwne charakteryzują się wysoką jakością i trwałością, a także ponadczasowym, atrakcyjnym wzornictwem. Dopracowana we wszystkich szczegółach stylistyka pozwala na ich stosowanie w innowacyjnych projektach architektonicznych. Poniżej przedstawiono podstawowe typy okuć przesuwnych duoPort.

Okucia duoPort S – zapewniające tylko funkcję przesuwną, charakteryzują się niezawodnością działania oraz łatwym i szybkim montażem.

Są przeznaczone do skrzydeł o:
- maksymalnej masie dla poszczególnych wariantów okucia: 70 kg, 80 kg oraz 140 kg,
- wysokości w zależności od typu ościeżnicy: min. 400 mm i max. 2200 mm.

Okucia są także dostępne w wersji o podwyższonej odporności na włamanie oraz opcjonalnie z regulacją wysokości wózka. Przykładowe okucie opisanego typu przedstawiono na fot. 3.

Fot. 3. Okucie przesuwne Winkhaus typu duoPort S (fot. Gdańska F-ka Okien)

Okucia duoPort SK – pozwalające na przesuwanie i uchylanie skrzydła okna, co zapewnia komfort oraz funkcjonalność bez absorbowania przestrzeni mieszkalnej. Parametr odstawienia skrzydła wynosi 125 mm, co umożliwia zastosowanie do różnego rodzaju kształtowników.

Są wyposażone w bardzo stabilne wózki jezdne z rolkami o średnicy 28 mm, gwarantującymi płynne przesuwanie skrzydeł. Prezentowany wyrób jest dostępny w dwóch wersjach – SK-S z obsługą ręczną bez wspomagania oraz SK-Z o zwiększonym komforcie użytkowania. W drugiej wersji okucie jest wyposażone w specjalną klamkę ze sterowaniem, ułatwiającą uchylanie, przesuwanie i zamykanie nawet ciężkich skrzydeł.

Okucia duoPort SK można instalować w oknach ze skrzydłami o:
- maksymalnej masie dla poszczególnych wariantów okucia: 100 kg, 160 kg oraz 200 kg,
- wysokości dla poszczególnych wariantów okucia w zakresie: od 650 mm do 2700 mm,
- szerokości dla poszczególnych wariantów okucia w zakresie: od 620 mm do 2000 mm.

Poziom zabezpieczenia antywłamaniowego może być regulowany poprzez wymianę odpowiedniej liczby zaczepów standardowych na antywłamaniowe i może spełniać wymagania nawet 2 klasy odporności wg stosownych norm z tego zakresu. Przykład zaprezentowanego powyżej okucia pokazano na fot. 4.

Fot. 4. Okucie przesuwne Winkhaus typu duoPort SK (fot. Tree Clone)

Okucia duoPort PAS – charakteryzują się innowacyjną funkcją równoległego odstawienia skrzydła od ramy ościeżnicy. Umożliwia to naturalne i energooszczędne przewietrzanie tzw. szczelinowe, także podczas nawet kilkudniowej nieobecności domowników.

Ponadto podczas pozycji równoległego odstawienia skrzydła, okucie – a w konsekwencji i okno – zachowuje taką samą odporność na włamanie, jak w pozycji zamkniętej.

Okucie cechuje intuicyjna obsługa oraz wysoki komfort użytkowania, a dzięki wbudowanym amortyzatorom i urządzeniom magazynującym energię, możliwe jest swobodne przesuwanie skrzydła o dużej masie.

Można je stosować w skrzydłach o:
- maksymalnej masie: 160 kg (na specjalne zamówienie nawet 200 kg),
- wysokości we wrębie: od 650 mm do 2300 mm,
- szerokości we wrębie: od 750 mm do 1650 mm (na specjalne zamówienie nawet 2000 mm).

Dodatkowymi elementami zapewniającymi płynne i wygodne użytkowanie są specjalnej konstrukcji rozwórki oraz wózki, jak również blokada klamki FSF, która zabezpiecza przed niewłaściwym użytkowaniem. Okucie typu duoPort PAS zainstalowane w przykładowym oknie zaprezentowano na fot. 5.

Fot. 5. Okucie przesuwne Winkhaus typu duoPort PAS (fot. Tree Clone)

Okucia do systemów przesuwnych okien oraz drzwi tarasowych oferuje szereg innych producentów, w tym firma Roto. Poleca ona system okuć Roto Patio Inowa, przeznaczony m.in. do okien przesuwnych z drewna, aluminium oraz PVC o ponad standardowych wymiarach i masie. Okucia tego systemu łączą w sobie komfortową obsługę, wysoki poziom stopnia szczelności oraz doskonale dopasowany design.

Jest to inteligentny wyrób z ukrytymi elementami, co umożliwia zastosowanie także w odniesieniu do prostych oraz wąskich kształtowników (profili) o nowoczesnym wyglądzie, przeznaczonych do realizacji estetycznych rozwiązań konstrukcyjnych okien. Wysoki stopień szczelności uzyskuje się m.in. dzięki aktywnemu sterowaniu wszystkich punktów ryglowania, w tym także w obszarze słupka.

Prezentowane okucia są przeznaczone do okien ze skrzydłami o:
- maksymalnej masie 200 kg,
- szerokości w granicach od 600 mm do 1500 mm,
- wysokości w granicach od 700 mm do 2500 mm.

Przykład okucia przesuwnego systemu Roto Patio Inowa pokazano na fot. 6, natomiast jego zastosowanie w konkretnym oknie pomieszczenia zobrazowano na prezentowanej już w publikacji fot. 2. 

Fot. 6. Okucie przesuwne Roto Patio Inowa (fot. Metalbaumagazin)

inż. Zbigniew Czajka

Literatura
Normy: EN 13126, PN-EN 13126-1:2012, PN-EN 13126-15:2019, PN-EN 13126-16:2019, PN-EN 13126-17:2019
Materiały informacyjne firm: Roto, Winkhaus

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji:  Świat Szkła 05/2020