Konstrukcje nowoczesnych drzwi z napędem umożliwiają ich bezproblemowe instalowanie oraz bezpieczne użytkowanie i konserwowanie. Jednocześnie gwarantują eliminację zagrożeń wynikających ze zgniecenia, ścięcia, uderzenia i wciągnięcia w trakcie cykli otwierania i zamykania, a także zapewniają użytkownikom odpowiednie zabezpieczenia przed takimi zagrożeniami. Wynika to m.in. z uwzględnienia wymagań zawartych w stosownych normach i przepisach techniczno-budowlanych.

 Rys. 1. Odległość powierzchni licowej skrzydła drzwiowego

Bezpieczeństwo ogólne
Drzwi z napędem mają szerokie zastosowanie, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynków we wszystkich rodzajach budownictwa. Zastosowane w nich rozwiązania konstrukcyjne pozwalają na uruchamianie elektromechaniczne, elektrohydrauliczne lub pneumatyczne.

Drzwi z napędem stanowią budowlany wyrób otworowy przeznaczony tylko do ruchu pieszego, z jednym skrzydłem lub wieloma skrzydłami, które są poruszane co najmniej w jednym kierunku, z użyciem zewnętrznego źródła zasilania energią zastępującego obsługę manualną, albo z użyciem energii zmagazynowanej. Drzwi z napędem składają się z ościeżnicy, skrzydła/skrzydeł, jednostki napędowej, urządzeń zabezpieczających oraz innych elementów składowych, niezbędnych do ich bezpiecznego działania.

Rys. 2. Ochrona palców (wciągnięcie)

Ważnym zagadnieniem związanym z bezpieczeństwem ich użytkowania jest zapewnienie dogodnych warunków komunikacji osobom starszym i niepełnosprawnym, co umożliwia właśnie stosowanie drzwi z automatycznym napędem mechanicznym.

Najczęściej spotykamy drzwi rozwierane lub przesuwne, które są wyposażone w stosowny napęd, zazwyczaj elektromechaniczny, oraz odpowiednie urządzenie sterujące, które znacznie ułatwiają swobodne przemieszczanie się, co jest szczególnie istotne dla wymienionych wyżej osób.

Podkreślić należy, iż drzwi z napędem są również przydatne, a nawet niezbędne w wielu specyficznych sytuacjach, jak np. w pomieszczeniach o zaostrzonym rygorze higienicznym, gdzie wymagane jest bezdotykowe korzystanie z drzwi.

Bezpieczeństwo użytkowania drzwi z napędem gwarantują wyroby spełniające określone wymagania. Wynikają one głównie z europejskiej normy PN-EN 16005:2013 Drzwi z napędem – Bezpieczeństwoużytkowania – Wymagania i metody badań. Podano w niej wymagania projektowe oraz metody badań dotyczące drzwi zewnętrznych i wewnętrznych z napędem. W zakresie normy podkreślono, iż dotyczy wszystkich znaczących zagrożeń, sytuacji zagrożenia i zdarzeń zagrażających odnoszących się do drzwi z napędem, gdy są użytkowane zgodnie z zamierzeniem lub w warunkach niewłaściwego użytkowania, dających się racjonalnie przewidzieć przez producenta.

Rys. 3. Bezpieczne odległości skrzydła drzwi rozwieranych

Wymagania podstawowe
W normie PN-EN 16005:2013 wyspecyfikowano wymagania zapewniające bezpieczeństwo i związane z tym środki ochronne, w odniesieniu do:
- informacji dotyczących użytkowania,
- napędu,
- drzwi,
- pobudzania/aktywacji,
- unikania lub ochrony punktów niebezpiecznych,
- wymagań dodatkowych, w tym drzwi instalowanymi na drogach ewakuacyjnych i wyjściach awaryjnych.

Ponadto w postanowieniach ogólnych podano, że drzwi z napędem powinny być:
- zaprojektowane w sposób zapewniający bezpieczne instalowanie, użytkowanie, kontrolowanie, konserwowanie i demontowanie,
- zaprojektowane i zainstalowane w taki sposób, aby nie miały żadnych ostrych krawędzi, które mogłyby być przyczyną urazów – przecięcia lub zadraśnięcia.

Przedstawiona powyżej norma wymaga od producenta, aby razem z drzwiami z napędem dostarczył książkę instrukcji oraz informacje dotyczące ich działania, konserwacji i kontroli.

Instrukcja dla użytkownika powinna zawierać:
- prawidłowe metody działania/obsługi drzwi,
- warunki pracy, np. godziny pracy/1 dzień, działanie ręczne/automatyczne, wskazanie trybów roboczych,
- objaśnienie znaków ostrzegawczych dotyczących drzwi,
- informacje o bezpiecznym używaniu ręcznego trybu awaryjnego i/lub ręcznego zwalniania,
- zakres warunków środowiskowych, do których drzwi są przeznaczone,
- ograniczenia dotyczące użytkowania.

W skład prezentowanej normy wchodzą postanowienia ogólne związane z unikaniem lub ochroną punktów niebezpiecznych. Podkreślono w nich, iż drzwi z napędem powinny być zaprojektowane tak, aby uniknąć zagrożeń związanych ze zgnieceniem, ścięciem, uderzeniem i wciągnięciem podczas cykli otwierania i zamykania lub aby były zapewnione zabezpieczenia przed takimi zagrożeniami.

Ponadto w konstrukcji drzwi nie powinny występować ostre krawędzie, a oszklenie – w przypadku rozbicia – nie może tworzyć ostrych odłamków. Z kolei przezroczyste powierzchnie skrzydeł powinny być wyraźnie rozpoznawalne np. poprzez trwałe oznakowanie lub odpowiednie naklejki. Wymagane jest także, aby drzwi otwierały się po zbliżeniu osoby minimalnie na odległość 1000 mm przed płaszczyzną skrzydła. Pobudzenie drzwi do otwarcia z zasady następuje w wyniku zadziałania aktywatorów, którymi mogą być: radar, czujnik podczerwieni, mata kontaktowa itp.

Dla uniknięcia występujących zagrożeń, punkty niebezpieczne drzwi z napędem powinny być chronione stosownymi urządzeniami lub środkami zabezpieczającymi, z których podstawowe wymieniono poniżej.

Rys. 4. Przykładowe środki ochronne dla drzwi rozwieranych

Urządzenia zabezpieczające. Do urządzeń zabezpieczających w normie zaliczono:
- wyposażenie ochronne czułe na nacisk, określane jako PSPE, w którym funkcja wyczuwania jest pobudzana w momencie przyłożenia do powierzchni nacisku mechanicznego, np. listwy czułej na nacisk, pręta samoczynnie zwalniającego lub maty kontaktowej, przy czym urządzenie powinno być zainstalowane w sposób zapewniający pełną ochronę w punkcie niebezpiecznym.
- wyposażenie ochronne elektroczułe, określane jako ESPE, gdzie funkcja wyczuwania jest pobudzana przez przerwanie lub odbicie wiązki/fali, jak np. fotokomórki, detektory świetlne albo wizyjne, urządzenia akustyczne itp.

Osłony. Takimi urządzeniami zabezpieczającymi są obudowy, pokrywy, zamknięte osłony lub stałe skrzydła ochronne.

Ich konstrukcja powinna zagwarantować to, że:
- użytkownik nie będzie mógł dosięgnąć jakichkolwiek punktów niebezpiecznych aż do wysokości 2500 mm powyżej poziomu podłogi,
- będą mogły być usunięte lub otwarte tylko za pomocą narzędzi,
- nie będą powodować dodatkowych zagrożeń (np. ścięcia lub wciągnięcia).

Bariery. Stanowią je urządzenia przeznaczone do kierowania ruchem pieszych lub do zapobiegania wchodzeniu przez nich do stref niebezpiecznych. Bariery powinny być:
- zaprojektowane w sposób uniemożliwiający dzieciom łatwe wspinanie się na nie lub przeczołganie pod nimi,
- odpowiednio przytwierdzone i zdatne do przeciwstawienia się siłom występującym w normalnym użytkowaniu,
- mieć wysokość nie mniejszą niż 900 mm.

Bezpieczne odległości. W celu zapobiegnięcia zgnieceniu lub wciągnięciu, stosować należy następujące bezpieczne odległości:
- ≤ 8 mm lub ≥ 25 mm w przypadku palców,
- ≥ 200 mm, w odniesieniu do głowy,
- ≥ 500 mm, dla całego ciała.

Ograniczenie sił skrzydła. Wartości sił dynamicznych generowanych przez skrzydło drzwiowe przy uderzeniu w użytkownika lub przeszkodę należy uważać za bezpieczne, jeżeli nie są przekroczone granice podane w tablicy 1 normy PN-EN 16005:2013. W zależności od rodzaju drzwi i wielkości szczelin siły te wynoszą od 400 N do 1400 N.

Z kolei dopuszczalna siła statyczna, w zależności od upływu czasu występowania nie powinna być większa niż 150 N i obniżać się do wartości < 80 N.

Ponadto do środków zabezpieczających przed występowaniem zagrożeń zalicza się drzwi z napędem o małej energii, cechujących się siłą potrzebną do zapobieżenia dalszego otwierania lub zamykania nie większą niż 67 N i energią kinetyczną poruszającego się skrzydła nie przekraczającą 1,69 J.

W odniesieniu do niektórych wymagań, szczególnie związanymi z zagrożeniami i punktami niebezpiecznymi, norma określa je szczegółowo w stosunku do poszczególnych rodzajów drzwi z napędem, a mianowicie:
- drzwi przesuwnych – z jednym lub więcej niż jednym skrzydłem poruszającym się poziomo w swoich prowadnicach, równolegle do sąsiadującej ściany,
- drzwi rozwieranych – ze skrzydłem osadzonym z jednego boku na zawiasach lub czopach obrotowych,
- drzwi obrotowych – ze skrzydłami przyłączonymi do wspólnej pionowej osi obrotu, w obrębie obudowy,
- drzwi zrównoważonych – z punktem obrotu umożliwiającym przesuwanie się w bok z równoczesnym obrotem,
- drzwi składanych – z dwoma lub więcej skrzydłami połączonymi zawiasowo między sobą, z jedną stroną skrzydła osadzoną na zawiasach lub czopach obrotowych w ościeżnicy,
- drzwi z ruchem o małej energii – z ograniczoną energią kinetyczną.

Dodać należy, iż występują jeszcze wymagania wynikające z obowiązujących w Polsce przepisów techniczno- prawnych. Jednym z nich jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami).

Wymagania bezpośrednie odnoszą się m.in. do drzwi obrotowych i są to następujące postanowienia:
- § 240 ust. 3. Zabrania się stosowania do celów ewakuacji drzwi obrotowych i podnoszonych.
- § 62. ust. 2. W wejściach do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych mogą być zastosowane drzwi obrotowe lub wahadłowe, pod warunkiem usytuowania przy nich drzwi rozwieranych lub rozsuwanych, przystosowanych do ruchu osób niepełnosprawnych, oraz spełnienia wymagań § 240 (otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości blokowania, samoczynne rozsuniecie i pozostanie w pozycji otwartej).

Wymagania szczegółowe
Drzwi przesuwne
Konstrukcja drzwi przesuwnych z automatycznym napędem powinna – zgodnie z normą PN-EN 16005:2013 – zabezpieczać przed możliwością zgniecenia i uderzenia przechodzącej osoby podczas cyklu otwierania i zamykania.

Niedopuszczalna jest więc wszelka styczność skrzydła drzwi z użytkownikiem, co można uzyskać po spełnieniu następujących wymagań:
- pomiędzy pomocniczą krawędzią zamykającą skrzydła drzwiowego a sąsiadującymi elementami otoczenia jest odległość wynosząca co najmniej 200 mm, oraz gdy odległość pomiędzy licową powierzchnią skrzydła a stałą osłoną boczną nie jest mniejsza niż 100 mm,
- odległość pomiędzy licową powierzchnią skrzydła a stałą osłoną boczną jest większa niż 100 mm i mniejsza lub równa 150 mm (odległość tę, oznaczoną jako X przedstawiono na rys. 1),
- pomiędzy pomocniczą krawędzią zamykającą a sąsiadującymi elementami otoczenia znajdują się odpowiednie urządzenia ochronne,
- rejon pomocniczej krawędzi zamykającej jest zakryty osłonami, umieszczonymi przed skrzydłem w odległości mniejszej lub równej 8 mm albo większej lub równej 25 mm,
- rejon pomocniczej krawędzi zamykającej jest chroniony barierami umieszczonymi przed ruchomą częścią drzwi w odległościach powyżej wymienionych.

Ponadto wymagane jest spełnienie bezpiecznych odległości w miejscach grożących ścięciem i wciągnięciem, szczególnie w odniesieniu do ochrony palców.

Miejsca te przedstawiono na rys. 2 oraz oznaczono wymagane odległości, które powinny spełniać następujące zależności:
- S ≤ 8 mm  → Y ≤ 0,
- S > 8 mm  → Y ≥ 25 mm.

Dla drzwi przesuwnych z automatycznym napędem stosowanych na drogach ewakuacyjnych i w wyjściach awaryjnych przewidziano dodatkowe wymagania, w tym:
- drzwi z szerokością prześwitu otworu do 2000 mm powinny otwierać się co najmniej na 80% w ciągu 3 s po pobudzeniu aktywatora lub najpóźniej po 5 s od zaniku zasilania energią, a czas dla drzwi o większej szerokości należy obliczać proporcjonalnie,
- drzwi powinny wytrzymać nie mniej niż 1 000 000 cykli w badaniu trwałości,
- „system bezpieczeństwa w razie uszkodzenia”, co najmniej raz na 24 h powinien być automatycznie badany,
- jeżeli zaniknie główne zasilanie energią, drzwi powinny automatycznie otworzyć się najpóźniej po 5 s i pozostać w położeniu otwartym.

Drzwi rozwierane
W odniesieniu do tego typu drzwi norma PN-EN 16005:2013 zawiera postanowienia, których realizacja zapewnia bezpieczeństwo podczas cykli otwierania i zamykania, eliminując możliwość zgniecenia, uderzenia lub ścięcia. Bezpieczny cykl otwierania i zamykania można uzyskać m.in. gdy:

- podczas otwierania lub zamykania drzwi są wyregulowane według wymagań odnoszących się do ruchu o małej energii (siła potrzebna do zapobiegania dalszemu ruchowi zatrzymanych drzwi nie powinna przekraczać 67 N, a energia kinetyczna poruszających się drzwi nie być większa niż 1,69 N)
- stosowne urządzenia ochronne monitorują obszar ruchu skrzydła,
- podczas otwierania są zapewnione wystarczające bezpieczne odległości zobrazowane na rys. 3,
- zastosowano odpowiednie ochronne środki zabezpieczające, których przykładowe rozwiązania przedstawiono na rys. 4.

Drzwi powinny otwierać się od położenia zamkniętego do ogranicznika tylnego lub do kąta 80° (które położenie występuje najpierw), w czasie 3 s lub dłuższym.

Ogranicznik tylny nie powinien występować przed otwarciem o kąt 60°. Z kolei powinno być możliwe takie wyregulowanie drzwi na miejscu zabudowy, aby czas zamykania od kąta 90° do 10° był nie mniejszy niż 3 s, a od kąta 10° do pełnego zamknięcia był nie mniejszy niż 1,5 s.

Drzwi obrotowe
Ze względu na specyfikę budowy i działania drzwi obrotowych z automatycznym napędem, w normie PN-EN 16005:2013 oprócz wymagań ogólnych, określono następujące dodatkowe wymagania:
- maksymalna prędkość obrotowa drzwi o średnicy do 3000 mm nie powinna przekraczać 1 m/s, a przy drzwiach o większym wymiarze wartości 0,75 m/s,
- konstrukcja drzwi powinna uwzględniać bezpieczne odległości takie, jak np. odległość między zewnętrzną krawędzią skrzydła a ścianą cylindrycznej obudowy nie powinna wynosić mniej niż 25 mm, szczelina między dolną krawędzią skrzydeł a podłogą nie powinna przekraczać 8 mm, a także odsadzenia w ścianie cylindrycznej nie powinny przekraczać wysokości 10 mm,
- punkty niebezpieczne między główną i przeciwległą krawędzią zamykającą powinny być chronione stosownym urządzeniem,
- skrzydła powinny zawierać urządzenie wyłączające, w przypadku ich wychylenia poza kąt 15°,
- drzwi powinny być wyposażone w urządzenie zatrzymania awaryjnego, umieszczonego w dostępnym punkcie, po wewnętrznej stronie budynku,
- obszar drzwi powinien być oświetlony światłem o natężeniu minimalnym 50 lx,
- należy zapewnić, aby osoby nie mogły zostać uwięzione w trakcie normalnej obsługi lub przy braku zasilania i powinna istnieć możliwość ruchu skrzydeł z użyciem siły nie większej niż 220 N.

Drzwi zrównoważone
Bezpieczeństwo użytkowania drzwi zrównoważonych z napędem jest zależne od różnych czynników, jak np. warunków konstrukcyjnych, fazy napędzania i zasad obsługi. Zgodnie z zapisem w normie PN-EN 16005:2013, zabezpieczenie w ich przypadku powinno być realizowane z uwzględnieniem powszechnie stosowanych warunków danej instalacji. Do możliwych technicznych rozwiązań takich zabezpieczeń zaliczono bezpieczne odległości, bariery, urządzenia zabezpieczające i ograniczone siły skrzydła (wymienione w rozdziale „Wymagania podstawowe” niniejszej publikacji), a także kombinacje tych środków.

Drzwi składane
Przy użytkowaniu tego typu drzwi z napędem należy unikać punktów niebezpiecznych występujących w rejonie zawiasów, w których palce mogłyby ulec zgnieceniu. Wymaga to zastosowania środków konstrukcyjnych w postaci odpowiednich kształtowników lub ochrony przez sprzęt oddzielający albo stosowne urządzenia.

Jak podaje norma PN-EN 16005:2013, krawędź zgniatająca między pomocniczą krawędzią zamykającą otwierającego się skrzydła a przeciwną krawędzią zamykającą (np. sąsiadującą ścianą) oraz szczelinę miedzy dwoma składającymi się skrzydłami uważa się za chronioną, jeżeli:
- między pomocniczą krawędzią zamykającą a sąsiadującymi elementami otoczenia znajdują się wystarczająco bezpieczne odległości w odniesieniu do narażonych na niebezpieczeństwo części ciała użytkownika,
lub
n siła udarowa skrzydeł jest ograniczona do dopuszczalnych (określonych w tablicy 1 normy),
albo
- urządzenia ochronne stosownie monitorują obszar ruchu skrzydła drzwiowego.

Zbigniew Czajka

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji:  Świat Szkła 5/2022