O czym mogły myśleć 11 września 2001 r. osoby znajdujące się w budynkach WTC, które przeżyły uderzenie pierwszego, a następnie drugiego samolotu? Na pewno wśród natłoku myśli tej kryzysowej sytuacji na pierwszy plan wybijała się jedna: jak najszybciej wydostać się z tego piekła! W tym momencie z pewnością nikt nie myślał o kosztach i przydatności pasywnych i technicznych systemów zabezpieczeń ppoż. w budynku.

Drogi ewakuacyjne – jedyna nadzieja
W wyniku zamachu terrorystycznego we wszystkich budynkach WTC w Nowym Jorku zginęło prawie 3000 ludzi. To pamiętamy do dziś, mimo upływu czasu. Natomiast, kto pamięta o wielokrotnie większej ilości osób, które bezpiecznie się ewakuowały z tych budynków?

Było to skutkiem niebywale sprawnej i odważnej postawie służb ratowniczych (strażaków, policjantów i personelu służb pomocniczych, których zginęło ok. 300), prawidłowo opracowanych i permanentnie ćwiczonych procedur bezpieczeństwa oraz właściwie przygotowanych dróg ewakuacyjnych, bez których akcja ratunkowa byłaby zapewne niemożliwa. Osoby przebywające w wieży WTC, która runęła jako pierwsza, mieli ok. 30 minut czasu na ewakuację z budynku.

O wiele mniej czasu, bo kilka minut, mieli ludzie śpiący w budynku socjalnym w Kamieniu Pomorskim, kiedy 13 kwietnia 2009 r., ok. godziny pierwszej w nocy, wybuchł pożar, który w czasie kilkunastu minut objął swym zasięgiem niemal cały budynek. Skutek to 23 ofiary śmiertelne oraz wiele osób ciężko rannych, nie mówiąc już o pozostałych, którzy stracili cały dorobek życia. A przecież w Polsce obowiązują dość rygorystyczne budowlane przepisy przeciwpożarowe, mające na celu ochronę ludzi i ich mienia w czasie pożaru budynku.

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej [1] jako najważniejszy akt prawny opisujący wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego w naszym kraju stanowi:
Art. 3.
1. Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem.
2. Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także podmioty, o których mowa w ust. 1, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych, w trybie i na zasadach określonych w innych przepisach.
Art. 4.
1. Właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, jest obowiązany:
(…) 4) zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji;
5) przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej;
6) zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi;
7) ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. (…)
1a. Odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w ust. 1, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje – w całości lub w części – ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem.

Rozporządzenie Szefa MSWiA [2] jako najważniejszy akt wykonawczy Ustawy [1] wymaga aby:
§ 15. 1. Z każdego miejsca w obiekcie, przeznaczonego do przebywania ludzi, zapewnia się odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także zastosowanie technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, polegających na:
1) zapewnieniu dostatecznej liczby, wysokości i szerokości wyjść ewakuacyjnych;
2) zachowaniu dopuszczalnej długości, wysokości i szerokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych;
3) zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń;
(…)
§ 16. 1. Użytkowany budynek istniejący uznaje się za zagrażający życiu ludzi, gdy występujące w nim warunki techniczne nie zapewniają możliwości ewakuacji ludzi.
2. Podstawą do stwierdzenia, że w budynku występują warunki techniczne, o których mowa w ust. 1, z zastrzeżeniem § 45, może być:
1) szerokość przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego albo biegu bądź spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejsza o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno-budowlanych;
2) długość przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większa o ponad 100 % od określonej w przepisach techniczno-budowlanych;
3) występowanie w pomieszczeniu strefy pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V albo na drodze ewakuacyjnej:
a) okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub kapiącego pod wpływem ognia, bądź wykładziny podłogowej z materiału łatwo zapalnego,
b) okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, jeżeli nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji;
4) niewydzielenie ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych; (…)
3. Właściciel lub zarządca budynku, o którym mowa w ust. 1, zobowiązany jest zastosować rozwiązania zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa pożarowego w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych.

Lektura tylko wyżej przytoczonych przepisów objaśnia jak istotną rolę w obecnym budownictwie pełni właściwe podejście projektowe do systemów ewakuacji, jak również jak wielka odpowiedzialność ciąży na właścicielach budynków, ich zarządcach oraz realnie nimi władających, także na projektantach.

Zwracam na to uwagę, aby podczas procesu projektowania, realizacji inwestycji oraz eksploatacji budynku osoby odpowiedzialne za ich właściwy przebieg dały szanse nie tylko użytkownikom na ewakuację, ale również sobie na spokojny biznes i uniknięcie poważnych konsekwencji cywilnych, karnych i moralnych.



Odporność ogniowa – czas dający szansę przeżycia
Odporność ogniowa [7] jest to czas, podczas którego produkty procesu spalania, takie jak płomienie oraz dym, nie przedostaną się do strefy chronionej (bezpiecznej) z przestrzeni objętej pożarem. Większość ofiar pożarów, to osoby, które zatruły się dymem, a dokładniej jego toksycznymi składnikami.

Śmierć nie musi nastąpić od razu, ale czasem już kilka łyków powietrza zawierającego szkodliwe substancje może spowodować utratę przytomności, brak orientacji, co w konsekwencji doprowadzić może do zgonu poprzez długotrwałą ekspozycję na toksyczne związki znajdujące się w atmosferze.

„Doskonałym” przykładem są wyziewy pojawiające się podczas spalania pianki poliuretanowej, która w nowoczesnym budownictwie znajduje się wszędzie poczynając od foteli i krzeseł w biurach, na łóżkach w sypialniach mieszkalnych i pokojach hotelowych kończąc. Jest składnikiem większej części mebli tapicerowanych. Pianka, która w warunkach „normalnych” jest tanim, wygodnym i bezpiecznym materiałem, podczas pożaru staje się śmiertelnie niebezpieczna. Spala się bardzo szybko, wydziela dużo energii, a przy tym dym, którego składniki mogą po kilku wdechach powalić człowieka, który jeśli nie zostanie z danego pomieszczenia wyniesiony, może w krótkim czasie umrzeć.

W związku z powyższym najważniejszym celem projektantów jest zapewnienie możliwości przejścia do bezpiecznej strefy, którą powinna być droga ewakuacyjna, będąca w określonym prawem czasie wolna od dymu i ognia. Następnie droga ewakuacyjna prowadzi nas do innej strefy pożarowej lub na zewnątrz budynku.

Drogi ewakuacyjne dzielimy na poziome, które składają się z przejść i dojść ewakuacyjnych oraz pionowe. Przejściem ewakuacyjnym nazywamy drogę, którą należy przejść wewnątrz pomieszczenia lub hali (fabrycznej, magazynowej), aby wyjść na zewnątrz budynku lub na drogę komunikacyjną (w postaci korytarza), którą to nazywamy dojściem ewakuacyjnym. Dojście ewakuacyjne może prowadzić na klatkę schodową lub na zewnątrz budynku.

Pionowymi drogami ewakuacyjnymi mogą być jedynie klatki schodowe, które w budynkach średniowysokich ZL oraz wyższych ZL i PM muszą być wydzielone pożarowo.

Aby droga ewakuacyjna spełniła swoje przeznaczenie powinna być wydzielona pożarowo. Zasady zakresu i projektowania wydzieleń dróg ewakuacyjnych reguluje Rozporządzenie [3]. Wspólną zasadą dla przegród pionowych jest posiadanie odporności ogniowej EI, której celem jest pełna ochrona ludzi znajdujących się na drodze ewakuacyjnej przed promieniowaniem cieplnym, oddziaływaniem substancji szkodliwych znajdujących się w dymie oraz ograniczaniu przez niego zasięgu widzenia.

Dzięki temu dajemy 30 do 60 minut użytkownikom na ucieczkę, a służbom ratowniczym na bezpieczne działanie.

Szkło warstwowe – nowoczesne i bezpieczne przegrody
Obecnie jedynie szkło warstwowe posiada odporność ogniową EI, pozostałe produkty szklane jedynie E lub EW [7]. Jest ono powszechnie dostępne na rynku, a dzięki konkurencji jego cena zaczyna spadać, a wybór się powiększać.

Najważniejszym składnikiem szkła warstwowego jest specjalny żel, który jest umieszczany podczas produkcji pomiędzy poszczególnymi warstwami szkła. Żel ten podczas oddziaływania wysokiej temperatury zaczyna pęcznieć, co zmniejsza przenikalność cieplną przez daną przegrodę szklaną, dzięki czemu możemy mówić o izolacyjności ogniowej.

Żel ten ma jeszcze jedną zaletę. Podczas pęcznienia zaczyna być kolorowy, a przegroda traci przezroczystość, co uniemożliwia obserwację pożaru ze strefy bezpiecznej i korzystnie wpływa na psychikę ewakuowanych. Więcej informacji technicznych dotyczących przegród szklanych jako przegród pożarowych znajdziecie Państwo w innych artykułach „Świata Szkła”, jak choćby w artykule autorstwa mgr inż. Zofii Laskowskiej oraz prof. Mirosława Kosiorka [4] oraz w literaturze np. wydanej przez SGSP [5].



Drogi ewakuacyjne – pole do popisu dla architektów
Drogi ewakuacyjne są zmorą inwestorów i dużym problemem dla architektów [6], ale jak większość problemów, stwarzają też poważne wyzwania i wyzwalają niemały potencjał możliwości.

Zmorą dlatego, że drogi te trzeba wytyczyć, zajmują sporą część budynku, są zabudowane, wymagają oświetlenia z gwarantowanym zasilaniem oraz, co najważniejsze w przypadku inwestorów, nie da się tych przestrzeni wykorzystać użytkowo.

Problemem architektów jest, jak te przestrzenie wkomponować w szyk i przeznaczenie budynku, i to tak, żeby to jeszcze „jakoś” wyglądało. Uważam, że panaceum na całe powyższe zło jest właśnie szkło, gdyż przegrody z nich wykonane nie szpecą wizerunku wnętrza budynku, a dodatkowo nie ograniczając przestrzeni widzialnej, mogą spełniać także inne funkcje. Wszystko zależy w wyobraźni projektantów i po części zasobności portfela danego inwestora [7].

W przypadku obudowy dróg ewakuacyjnych możliwości wykorzystania szkła są nie tylko ogromne, ale wg mnie największe w całej branży szklarskiej.

Od pewnego czasu w budynkach wysokich i wysokościowych ZL wykorzystuje się luksfery oraz pustaki szklane jako budulec ścian dzielących przedsionki (najczęściej hole windowe) od klatki schodowej lub dojścia ewakuacyjnego. Jest to rozwiązanie, które z pewnością zwiększa atrakcyjność wystroju danego wnętrza oraz wpuszcza większą ilość światła dziennego do przedsionka, który w tym wypadku pełni ważną rolę użytkową. Częstym problemem jest odległość od okien klatki schodowej służącej jako droga ewakuacyjna od niezabezpieczonych (brak odporności ogniowej) otworów okiennych, balkonowych zlokalizowanych w głównej części budynku.

Ta odległość nie powinna być mniejsza niż 4 m [3], co często, zwłaszcza w budynkach wybudowanych wiele lat temu, nie jest spełnione Tu również najprostszym ratunkiem jest wstawienie okien ze szkłem, które posiada odporność ogniową EI o wymaganej wartości [3]. Przy tym należy pamiętać, że odporność ogniową musi mieć okno jako system (nie tylko szkło), co poparte jest aprobatą techniczną i certyfikatem [7].

Niemniej ww. przykłady to tylko drobne możliwe rozwiązania techniczne stosowane od dawna. Prawdziwe możliwości tkwią w odważnym podejściu do projektowania dróg ewakuacyjnych wykorzystujące przegrody szklane jako podstawowy system ich zabezpieczenia pasywnego. Doskonałym przykładem takiego podejścia jest zaprezentowana na zdjęciach klatka schodowa w budynku Muzeum Sztuki MS2, zlokalizowanego w Łódzkiej Manufakturze.

Tutaj szkło jest jedynym materiałem budowlanym przegród klatki schodowej, szybów windowych, a nawet fragmentów spoczników. Projekt jest tyleż nowatorski, co efektowny i wspaniale współgra z ceglanym otoczeniem XIX wiecznego budynku fabrycznego. Klatka ta sama w sobie jest swoistym dziełem sztuki, będącym przedmiotem zainteresowania zwiedzających.

Skuteczna ewakuacja to prawidłowe procedury i nawyki
Drogi ewakuacyjne to jeden z najważniejszych elementów systemu bezpieczeństwa pożarowego każdego z budynków. Niemniej, aby ich działanie było skuteczne, należy przestrzegać szeregu procedur. Tylko w części budynków (głównie hotelowych) wymagane jest wyposażanie drzwi w samozamykacze [3].

Bez stosowania tych urządzeń przy braku znajomości procedur i „zimnej krwi” ewakuując się z pomieszczenia objętego pożarem często skutecznie zadymiamy również drogi ewakuacyjne. Niestety, najprawdopodobniej z powodów finansowych, ustawodawca wymaga zastosowania systemów oddymiających poziome drogi ewakuacyjne tylko w budynkach wysokich i wysokościowych [3].

W związku z tym należy ściśle przestrzegać postanowień instrukcji bezpieczeństwa pożarowego IBP, opracowanej dla konkretnego budynku lub strefy pożarowej, która wymaga m.in. zamykania drzwi podczas opuszczania pomieszczenia.

Kolejnym, rekomendowanym nawykiem związanym z postanowieniami IBP jest zarówno znajomość dróg ewakuacyjnych z danego pomieszczenia, jak również zaznajomienia z nimi także osób postronnych np. gości. W wielu krajach zachodniej Europy standardem jest rozpoczynanie np. spotkań biznesowych od kilku zdań informujących jak ewakuować się z pomieszczenia, w którym przebywamy oraz dotyczących dodatkowych procedur indywidualnych dla przedmiotowego budynku.

inż. Robert Kopciński

Literatura
• Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. 1991 Nr 81 poz. 351)
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie Dz.U. z 2002 r. Nr 75 poz. 690 (z późniejszymi zmianami.
• Laskowska Z., Kosiorek M.: Bezpieczeństwo pożarowe ścian działowych przeszklonych - badania i rozwiązania. W: Przegrody przeszklone w ochronie przeciwpożarowej, wydanie specjalne „Świata Szkła”, styczeń
2008.
• Abramowicz M., Adamski R. G.: Bezpieczeństwo pożarowe budynków. Szkoła Główna Służby Pożarniczej. Warszawa 2002.
• Kopciński R.: Szkło oraz wyroby ze szkła, jako narzędzie w ochronie przeciwpożarowej budynków. W: Przeciwpożarowe przegrody przeszklone II, wydanie specjalne „Świata Szkła”, lipiec 2010.
• Kopciński R.: Fasady szklane – elewacje wolne od ognia. „Świat Szkła” 9/2010.

inne artykuły tego autora

- Bezpieczna droga w stanach kryzysowych,  Robert Kopciński, Świat Szkła 10/2010

Fasady szklane - elewacje wolne od ognia, Robert Kopciński, Świat Szkła 9/2010 

- Konstrukcje aluminiowe w warunkach pożaru , Robert Kopciński, Świat Szkła 6/2009

- Zabezpieczenia ognioochronne konstrukcji stalowych w budynkach użyteczności publicznej , Robert Kopciński, Świat Szkła - Przegrody przeszklone w ochronie przeciwpożarowej

patrz też:

- Rola wyrobów ze szkła w ochronie przeciwpożarowej budynków (całość) , Piotr Jędruszuk,  Świat Szkła - Przeciwpożarowe przegrody przeszklone 

- Rola wyrobów ze szkła w ochronie przeciwpożarowej budynków. Część 2 , Piotr Jędruszuk, Świat Szkła 10/2009

- Rola wyrobów ze szkła w ochronie przeciwpożarowej budynków. Część 1 , Piotr Jędruszuk, Świat Szkła 6/2009

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym

inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne

więcej informacj: Świat Szkła 10/2010

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.